Điều
đã sai ở Việt Nam
Nhà sử học quân sự Max Boot đưa
vào cuộc chiến chống lại cuộc nổi dậy Edward Lansdale.
Bởi Louis Menand- Kim Âu phỏng dịch
Trong cách tiếp cận chống nổi dậy
của Lansdale, binh lính là người chiến đấu nhưng cũng bán hàng.
Minh họa bởi Bill Bragg
Trong gần ba mươi năm, bằng phương tiện tài chính, quân sự và ngoại
giao, Hoa Kỳ đã cố gắng ngăn cản Việt Nam trở thành một nhà nước cộng sản. Hàng
triệu người đã chết trong cuộc đấu tranh đó. Vào thời điểm chiến dịch quân
sự Mỹ kết thúc, Hoa Kỳ đã giảm hơn ba lần oanh tạc nhiều tấn bom ở Việt Nam, một
quốc gia có diện tích như New Mexico, khi quân Đồng minh rơi vào toàn bộ Thế
chiến thứ hai. Vào lúc cao điểm của vụ đánh bom, chúng tôi phải trả mười
đô la cho mỗi đô la thiệt hại. Chúng tôi không có gì cho nó.
Chúng ta không có gì cho tất cả mọi thứ chúng ta đã cố gắng thực
hiện ở Việt Nam, và thật khó để chọn ra một khoảng thời gian trong ba mươi năm
khi các lực lượng chống Cộng đang theo đuổi bền vững. Các nhà lãnh đạo
chính trị và quân đội đã hiểu lầm động cơ của kẻ thù; họ hiểu sai các điều
kiện trên mặt đất; họ đã cố gắng để đánh bại lực lượng cộng sản độc đáo với
chiến thuật thông thường; họ tàn sát thường dân. Họ theo đuổi các chiến
lược mà dường như được thiết kế để tạo ra một chiến thắng cũng không phải là một
định cư, chỉ có điều Daniel Ellsberg, người lọt lưới của Pentagon Papers nhưng
một lần là người ủng hộ đam mê sự can thiệp của Mỹ, gọi là "bế tắc".
Hoa Kỳ có thể tìm thấy một chiến lược thông qua đường đến kết quả
chúng tôi muốn? Liệu chúng ta có thể đã thông qua một chiến lược khác mà
có thể mang lại một nước Nam Phi không cộng sản an toàn? Max Boot của
" Con đường không được đưa ra: Edward Lansdale và Bi kịch Mỹ ở Việt
Nam " (Liveright) là một lập luận rằng có một chiến lược chiến thắng
- hoặc, ít nhất, một chiến lược có tỷ lệ cược tốt hơn để chúng ta theo sau.
Có hai cuộc chiến tranh lớn chống Cộng sản ở Việt Nam. Cuộc
chiến đầu tiên là một cuộc chiến chống lại cuộc chiến chống lại quân đội cộng sản
giữa Việt Minh Cộng Sản vs Pháp, ngoại trừ giai đoạn Chiến tranh thế giới lần
thứ hai, khi Nhật Bản tiếp quản, đã cai trị đất nước kể từ năm 1881. Cuộc
chiến đó kéo dài từ năm 1946 đến năm 1954, khi Pháp thua trận Điện Biên
Phủ và thương thảo một thỏa thuận hòa giải, Hiệp định Genève, chia rẽ đất nước ở
vĩ tuyến thứ mười bảy. Hoa Kỳ đã tài trợ cho sự thất bại của quân đội Pháp
với khoảng 2,5 tỷ USD.
Cuộc chiến tranh thứ hai là cuộc nội chiến giữa
hai khu vực được tạo ra tại Geneva: Bắc Việt Nam, dưới sự quản lý của Cộng sản
Việt Nam và Nam Việt Nam, được hỗ trợ bởi quân đội Mỹ, và cuối cùng là do quân
đội Mỹ. Cuộc chiến đó kéo dài từ năm 1954 (hoặc 1955 hoặc 1959, tùy theo định
nghĩa của một "chiến tranh") đến năm 1975, khi lực lượng Cộng sản vào
Sài Gòn và thống nhất đất nước. Cuộc chiến tranh thứ hai là cuộc chiến
tranh Việt Nam, "của chúng ta".
Chúng ta càng nhìn vào việc ra quyết định của
người Mỹ ở Việt Nam, càng thấy ít có ý nghĩa. Nhà địa chính trị giúp giải
thích mối quan ngại của chúng ta về số phận của Việt Nam trong những năm 1940
và 50. Quan hệ với Liên Xô và Trung Quốc là thù địch, và Đông Nam Á và bán
đảo Triều Tiên đang trong tình trạng hỗn loạn chính trị. Tuy nhiên, trả
tiền cho Pháp để lấy lại thuộc địa của nó đã khiến cho thế giới
đang trải nghiệm làn sóng giải phóng dân tộc thấy đó là một cam kết đáng ngờ.
Tuy nhiên, đến năm 1963, "sự sống chung hòa
bình" là chính sách của các chính phủ Mỹ và Liên Xô, Hàn Quốc đã bị phân
chia hiệu quả, và sự phân chia Trung-Xô đã làm cho mối đe dọa của một phong
trào Cộng sản toàn cầu dường như không còn là một mối quan tâm nữa. Và đó
là khi Hoa Kỳ bắt tay vào một chính sách leo thang quân sự. Có 16.000 cố vấn
Mỹ ở Nam Việt Nam năm 1963; trong 10 năm tới, khoảng ba triệu lính Mỹ sẽ
phục vụ ở đó.
Các nhà sử học tranh luận về việc liệu một trận chiến nào đó có
thành công hay thất bại hay không, nhưng trên tất cả, sứ mệnh của quân đội là
thảm khốc ở nhiều cấp độ. Tuổi trung bình của GI ở Mỹ là khoảng hai mươi
hai. Vào năm 1971, hàng ngàn người đã bị nghiện ma túy hoặc thuốc phiện,
và hơn ba trăm sự cố của các nhân viên làm rách hoặc bị thương do quân đội của
họ gây ra - đã được báo cáo. Nửa triệu cựu chiến binh Việt Nam sẽ bị ảnh
hưởng bởi PTSD, một tỷ lệ cao hơn trong Thế chiến thứ hai.
Đôi khi người ta cho rằng những nhà lãnh đạo phương Tây phản đối
chiến tranh chỉ sau khi các thủy quân lục chiến Hoa Kỳ tiến vào bờ biển Đà Nẵng
vào năm 1965 và số lượng cơ quan bắt đầu tăng lên. Đó không phải là trường
hợp. Như Fredrik Logevall đã chỉ ra trong nghiên cứu của ông về việc ra
quyết định của Mỹ, " Chọn
chiến tranh " (1999), Hoa Kỳ đã bị cảnh báo liên tục về sự điên rồ
của việc tham gia.
Tổng thống Pháp, Charles de Gaulle, phát biểu từ kinh nghiệm
lâu năm của nước ông tại Đông Dương, nói với Tổng thống Kennedy: "Can thiệp
vào Đông Nam Á sẽ là" một sự vướng víu mà không có kết thúc ". Hoa
Kỳ, ông nói, sẽ thấy mình trong một "đầm lầy quân sự và chính trị
không đáy." Jawaharlal Nehru, Thủ tướng của Ấn Độ, nói với
Kennedy rằng gửi quân đội Mỹ sẽ là một quyết định thảm khốc. Walter
Lippmann, chủ nhiệm các nhà bình luận chính trị Hoa Kỳ khi bình luận chính trị
có những danh hiệu như vậy, đã cảnh báo, năm 1963, "Giá của một
chiến thắng quân sự trong cuộc chiến ở Việt Nam cao hơn lợi ích quan trọng của
Hoa Kỳ có thể biện minh được".
De Gaulle và Nehru có lý do riêng của họ muốn Hoa Kỳ tránh ra khỏi
Đông Nam Á. Nhưng bản thân Kennedy đã nhận thức rõ về những rủi ro của việc
can thiệp, và cũng là người kế nhiệm ông ta. Lyndon Johnson năm 1965
nói: "Không có ánh sáng ban ngày, không có gì cả", Lyndon
Johnson nói vào năm 1965. "Bạn càng thả nhiều bom, càng có nhiều
quốc gia bạn sợ hãi, càng có nhiều người bạn điên." Ba năm sau,
ông bị buộc phải rút khỏi chiến dịch tái thiết, sự nghiệp chính trị của ông bị
phá hủy bởi không có khả năng chấm dứt chiến tranh. Lần đầu tiên người ta
cho rằng "ánh sáng ở cuối đường hầm" ở Việt Nam là năm 1953.
Người ta vẫn sử dụng cụm từ đó vào năm 1967. Lúc đó, dư luận Mỹ và nhiều phương
tiện truyền thông đã chống lại chiến tranh. Tuy nhiên, chúng tôi tiếp tục
gửi những người đàn ông để đánh nhau ở đó trong sáu năm nữa.
Vị thế quốc tế của chúng ta không bao giờ phụ thuộc vào cam kết của
chúng ta với Nam Việt Nam. Chúng ta có thể bị cáo buộc là không ổn định
khi từ bỏ một đồng minh, nhưng mọi người đều hiểu. Trên thực tế, cuộc chiến
càng kéo dài, hình ảnh của chúng ta càng bị ảnh hưởng. Hoa Kỳ đã tham gia
vào một số can thiệp cao cấp và ngoại hạng vào công việc của các quốc gia khác
trong Chiến tranh Lạnh, nhưng không có gì làm hư hỏng mất danh tiếng của chúng
ta như Việt Nam. Nó không chỉ làm tan vỡ hình ảnh về sự bất khả chiến bại
của chúng ta . Điều này có nghĩa là cả thế hệ đã lớn lên nhìn Hoa Kỳ như
là một cường quốc đế quốc quân sự và phân biệt chủng tộc. Vốn chính trị mà
chúng ta tích lũy sau khi dẫn đầu liên minh chống chủ nghĩa phát xít trong Thế
chiến thứ hai và sau đó giúp xây dựng lại Nhật Bản và Tây Âu chúng ta đã tự đốt
cháy trong khu vực Đông Nam Á (Việt Nam).
Các Tổng thống Mỹ không phải là đế quốc. Họ thật sự muốn có một
miền Nam Việt Nam tự do và độc lập, tuy nhiên khoảng cách giữa khát vọng đó và
thực tế của tình hình chính trị và quân sự trong nước là không thể chen lấn. Họ
có thể nhìn thấy vấn đề, nhưng họ không thể giải quyết nó. Các thuật
ngữ chính trị ngắn, và do đó, hành động chính trị là ngắn hạn. Từ
Harry Truman đến Richard Nixon, người khăng khăng đòi giữ lại quá trình chính
trị trong nước - lo sợ bị các cử tri đổ lỗi cho việc mất Đông Nam Á vào tay chủ
nghĩa cộng sản. Nếu Đông Nam Á sẽ bị mất cho chủ nghĩa cộng sản, họ muốn
có một vị Tổng thống khác. Đó là một tính toán tốn kém.
Có một số quan chức Mỹ, ngay cả một số nhà ngoại giao và tướng, những
người tin vào sứ mệnh nhưng thấy chiến lược này không hoạt động và có ý tưởng tại
sao. Một trong số đó là John Paul Vann, một trung tá trong Quân đội được
chỉ định cho một chỉ huy Nam Việt Nam năm 1962, vào thời điểm người Mỹ giới hạn
mình trong vai trò tư vấn. Có vẻ như với Vann rằng các sĩ quan Nam Việt
Nam đang cố gắng giữ quân đội của họ tránh khỏi chiến đấu. Họ sẽ gọi vào
các cuộc không kích bất cứ khi nào có thể, làm tăng số người chết nhưng giết
thường dân hoặc lái xe đến Vietcong. Vann đã nuôi dưỡng một số nhà báo người
Mỹ trẻ, trong đó có David Halberstam, của tờ New York Times, và Neil
Sheehan, của United Press International, người vừa mới đến Việt Nam - để có được
câu chuyện của ông rằng chiến tranh đã không diễn ra tốt đẹp.
Vann không muốn Hoa Kỳ rút lui. Ông muốn Hoa Kỳ giành chiến
thắng. Ông ta nói về việc giết chết kẻ thù. Nhưng những nỗ lực của
ông để thuyết phục cấp trên của ông tại Việt Nam và Washington thất bại, và ông
đã từ bỏ quân đội năm 1963. Ông trở lại Việt Nam như một thường dân năm 1965,
và bị giết chết ở đó, trong một vụ tai nạn máy bay trực thăng, năm 1972. Năm
1988, Sheehan xuất bản một cuốn sách về ông, " A
Bright Shining Lie ", đã giành được giải Pulitzer cho xuất bản phẩm
và là một tác phẩm văn học cổ điển về chiến tranh Việt Nam.
Thiếu tướng Edward Lansdale, và Boot nói rằng ý định của ông là
làm cho Lansdale những gì mà Sheehan "thực hiện thành công như John Paul
Vann. "Nhiệm vụ của Boot là khó khăn hơn. Sheehan ở Việt Nam, và ông
biết Vann và những người mà Vann làm việc. Anh cũng biết một số bí mật về
cuộc sống riêng tư của Vann. Boot không biết Lansdale, người đã chết vào
năm 1987, nhưng ông đã phỏng vấn những người đã làm; ông đọc những tài liệu
đã được phân loại trước đây; và ông đã có quyền truy cập vào thư tín cá
nhân của Lansdale, bao gồm cả thư cho người tình lâu năm của ông ta, Patrocinio
(Pat) Yapcinco Kelly.
Lansdale đã từng là một sĩ quan trong Quân đội và Không quân,
nhưng những công việc đó thường bao gồm. Trong phần lớn sự nghiệp của
mình, ông làm việc cho CIA Ông được đưa lên ở California.Ông đã tham dự UCLA
nhưng không tốt nghiệp, và sau đó kết hôn và đi vào quảng cáo, nơi ông đã có một
số thành công. Năm 1942, khi Mỹ chiến tranh với quyền lực của Trục, ông
gia nhập Văn phòng Dịch vụ Chiến lược (OSS), cơ quan tình báo dân sự đầu tiên của
nước này và tiền thân của CIA Trong thời kỳ chiến tranh, Lansdale làm việc cho
Hoa Kỳ, nhưng vào năm 1945, sau khi Nhật Bản đầu hàng , ông đã được gửi đến
Philippines.
Chính ở đó ông đã có những chiến thắng đầu tiên của mình. Ông
đã thực hiện các hoạt động bí mật để giúp chính phủ Philipin đánh bại một cuộc
nổi dậy của Cộng sản nhỏ và ông giám sát việc ứng cử của một chính trị gia
Philippines tên là Ramon Magsaysay và đưa ông lên làm Tổng thống vào năm 1953.
Để hỗ trợ nỗ lực này, Lansdale đã tạo ra một bộ trang phục gọi là Phong trào
toàn quốc về bầu cử tự do. Nó được CIA tài trợ
Đây là phương thức của Lansdale. Anh ta là một nhà chế tạo
các mặt tiền, người đàn ông đằng sau bức màn. Ông thao túng các sự kiện - thông
qua các khoản hoàn trả, tuyên truyền, và đôi khi nhiều phương tiện bất chính
hơn - để đảm bảo rằng các chính khách bản địa thân thiện với Hoa Kỳ
sẽ được "tự do" bầu cử. Sự phản đối nội bộ đối với các nhà lãnh
đạo này sau đó có thể được mô tả là "một cuộc nổi dậy" (ở Việt Nam,
nó được gọi là "xâm lược"), một tình huống kêu gọi Hoa Kỳ can thiệp để
cứu nền dân chủ. Bài phát biểu của Magsaysay ví dụ như một ứng cử viên của
Tổng thống, được viết bởi một nhân viên CIA. (Liên Xô, dĩ nhiên, hoạt động
theo cùng một cách, thông qua các mặt trận và bầu cử. Chiến tranh Lạnh là một
cuộc chiến tranh kính).
Năm 1954, mới thành công với Magsaysay, ông Lansdale đã được Giám
đốc CIA, Allen Dulles, đưa ra miền nam Việt Nam với những hướng dẫn để thực hiện
những gì ông đã làm ở Phi-lip-pin: xem việc thành lập một chính phủ thân phương
Tây và hỗ trợ nó trong việc tìm cách để kiểm tra xâm lấn của Cộng sản. (Những
người Cộng Sản đang đề cập đến, tất nhiên, là người Việt Nam phản đối một chính
phủ được lập ra và được các cường quốc nước ngoài đóng góp).
Như Boot giải thích, Việt Nam là một cấp độ khác nhau của trò
chơi. Philippines là một thuộc địa của Mỹ. Hầu như tất cả người
Philippines đều là Kitô hữu. Họ thích người Mỹ và đã chiến đấu với họ
trong cuộc chiến chống lại Nhật Bản. Tiếng Anh là ngôn ngữ được chính phủ
sử dụng. Ngược lại, người Việt Nam gần như không có kinh nghiệm với người Mỹ
và tự hào về lịch sử hai ngàn năm chống lại quân xâm lược nước ngoài, từ Trung
Quốc và Mông Cổ sang Pháp và Nhật. Có hơn một triệu người Công giáo Việt
Nam, nhưng trong dân số hai mươi lăm triệu, tám mươi phần trăm đã có lòng tin
vào triết lý Phật giáo.
Người Nam Việt Nam hoan
nghênh sự hiện diện của Mỹ sau năm 1954 chủ yếu là người thành thị và những người
đã thịnh vượng dưới sự cai trị của Pháp. Tuy nhiên, 80% dân số sống ở vùng
nông thôn và chiến lược của Việt Cộng đã thuyết phục họ rằng Hoa Kỳ chỉ là một
kẻ xâm lược nước ngoài, không khác gì Nhật Bản hay Pháp, hay từ Kublai Khan.
Năm 1954, Hồ Chí Minh, lãnh đạo tối cao của miền
Bắc, là một nhân vật nổi tiếng. Ông là một đảng viên Quốc Tế Cộng Sản,
nhưng ông là một Cộng Sản vì ông là một người theo chủ nghĩa dân tộc. Hai
lần ông đã kêu gọi các Tổng thống Hoa Kỳ ủng hộ phong trào độc lập của ông-cho
Woodrow Wilson sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, và Truman vào cuối nhiệm kỳ
thứ hai - và hai lần ông đã bị bỏ qua. Chỉ có những người cộng sản,
ông đã kết luận, đã thực sự cam kết với nguyên tắc tự quyết ở Châu Á. Hiệp
định Giơ-ne-vơ đã kêu gọi tổ chức một cuộc bầu cử toàn quốc vào năm 1956; cuộc
bầu cử đó đã không được tổ chức, nhưng nhiều người trong chính phủ Mỹ nghĩ rằng
Hồ sẽ thắng.
Lansdale không biết tiếng Pháp hay tiếng Việt. Đối với vấn đề
đó, ông thậm chí không thể nói tiếng Tagalog, ngôn ngữ bản xứ của Phi-lip-pin. (Ở
Phi-líp-pin, đôi khi anh ấy nói chuyện bằng than thần, hoặc bằng cách vẽ tranh
trên cát). Tuy nhiên, như ông ta đã làm ở Phi-lip-pin, Lansdale đã gần gũi với
một nhân vật chính trị địa phương và đào tạo trở thành người thực hiện kế sách
của mình. Tại Philippines, Lansdale có thể toàn quyền chọn lựa chính trị
gia mà ông muốn làm việc; ở Việt Nam, ông đã phải chơi lá bài bị sắp sẵn. Tên
lá bài là Ngô Đình Diệm.
Diệm là hiện thân của những nghịch lý của kiểu dáng Mỹ ở Đông Nam
Á. "Một sự pha trộn tò mò về chủ nghĩa anh hùng trộn lẫn với một cái
nhìn hẹp hòi và tính ích kỷ. . . một Đấng Messia mà không có một
sứ điệp "là một nhà ngoại giao Mỹ mô tả ông thế nào. Ông là một người
Công giáo mộ đạo ghét những người Cộng sản. Một trong những anh em của ông
đã bị giết chết vào năm 1945 bởi đảng Việt Minh -Đảng Cộng sản Trung Quốc bị
chi phối. Trong chiến tranh Việt Minh CS với Pháp, ông đã trải qua hai năm
tại Hoa Kỳ, nơi ông gây ấn tượng với một số chính trị gia Mỹ, trong đó có chàng
trai trẻ John F. Kennedy. Năm 1954, năm thất bại của Pháp, ông được Hoàng
đế, Bảo Đại, vốn chỉ thích cuộc sống sang trọng ở Châu Âu và không nói tiếng Việt
giỏi, giao cho chức Thủ Tướng.
Diệm là một người tham công tiếc việc, có thể nắm giữ hàng giờ trước
khi các nhà báo và những người khách khác đến Dinh Tổng thống. Một bài độc
thoại Diệm dài hai giờ được coi là một bài thơ ngắn, và ông không thích bị gián
đoạn. Nhưng Diệm không nhận ra bản thân mình chỉ là một con rối của
phương Tây. Ông tự cho mình là một người theo chủ nghĩa dân tộc thực sự,
chính là người lãnh đạo hợp pháp của một nước Nam Cộng Hòa độc lập.
Mặt khác, Diệm không phải là nhà vô địch của dân chủ đại diện. Triết
học chính trị của ông là một sự pha trộn không hoàn toàn của chủ nghĩa cá nhân
(một trường phái tư tưởng Pháp gần như tinh thần), Khổng học, và chủ nghĩa độc
tài. Ông đã khao khát trở thành một nhà lập pháp thiện chí, nhưng ông hiểu
rất ít về điều kiện mà xã hội Việt Nam đã trải qua sau bảy mươi năm thống trị của
thực dân Pháp.
Người Pháp đã thay thế hệ thống
giáo dục Nho giáo và đã cố gắng tạo ra một bản sắc dân tộc mới: Pháp-Việt. Họ
chỉ thành công một phần. Không rõ Diệm và người Mỹ đã làm thế nào để tạo
ra một quốc gia từ xã hội bị nứt mà người Pháp để lại. Ý tưởng của Diệm là
tạo ra một sự sùng bái chính mình và dân tộc. "Một sự tôn trọng
thiêng liêng là do con người của chủ quyền," ông tuyên bố. Ông là
trung gian hòa giải giữa người và thiên đường. Ông có những bàn thờ có hình ông
treo trên đường phố, và một bài thánh thi ca ngợi ông được hát cùng với bài quốc
ca.
Tham vọng này có thể được xem là ngây thơ. Điều làm cho nó trở
thành độc hại là chủ nghĩa gia đình trị. Diệm rất trung thành và phụ thuộc
vào gia đình của mình, và gia đình ông không được mọi người yêu mến. Một
trong những anh em của ông là giám mục Công giáo của thành phố biển Huế. Một
người em khác là ông chủ - lãnh chúa, thực sự - của miền Trung Việt Nam. Một
người em thứ ba, Ngô Đình Nhu, sống ở Dinh Tổng thống với vợ ông, Trần Lê Xuân,
một phụ nữ được báo chí, và thế giới biết đến, như "Bà Rồng" Bà
Nhu. Cô hoạt động như người hầu gái của Diệm (anh đã sống độc thân) và được
tự do với những quan điểm chính trị của mình. Các quan chức Mỹ ở Sài Gòn cầu
nguyện rằng vợ chồng Nhu sẽ biến mất một cách nào đó, nhưng họ lai là những người
duy nhất mà Diệm tin tưởng.
Nhu chạy dưới đáy của chế độ Diệm. Ông đã tạo ra một đảng
chính trị tăm tối,Đảng Cần Lao, có các thành viên thề trung thành với Diệm, và
ông đã làm cho vai trò đảng viên trở thành một điều kiện tiên quyết cho sự nghiệp
tiến bộ. Theo cuốn sách " Fire
in the Lake " của Frances FitzGerald (1972), ông tài trợ
cho đảng bằng các hành vi vi phạm bản quyền, tống tiền, buôn bán thuốc phiện,
và thao túng trao đổi tiền tệ. Ông cũng đã tạo ra một loạt các cơ quan mật
vụ-cảnh sát và tình báo. Hàng ngàn người Việt Nam bị nghi ngờ về sự không trung
thành đã bị bắt, bị tra tấn và bị hành hình bằng cách chặt đầu hoặc thủ tiêu. Các
đối thủ chính trị bị bắt giam. Trong chín năm, gia đình trị của nhà Ngô,
trục đường chuyển động mà chúng tôi đặt hy vọng cho một miền Nam Việt Nam
không cộng sản. Nhưng Hoa Kỳ đã từ chối tham gia Hiệp định Giơ-ne-vơ - cuối
cùng đã tạo ra một nhà nước Cộng sản mới - nhưng Lansdale đã đến Sài Gòn vào
đêm trước khi bổ nhiệm chính thức của ông Diệm là một tín hiệu mà chúng tôi muốn
giám sát kết quả. Và chính phủ Hoa Kỳ luôn sẵn sàng thay đổi các nhà lãnh
đạo miền Nam Việt Nam khi họ có vẻ như chùn bước - một đặc ân mà chúng tôi mua
với số tiền viện trợ rất lớn, khoảng 1,5 tỷ đô la trong khoảng từ năm 1955 đến
năm 1961. Đó là tín dụng của Lansdale rằng Diệm đã sống sót chừng nào ông ta
còn sống.
Sau khi hạ cánh tại Sài Gòn và thành lập Mặt trận, Đoàn công tác
Lansdale bắt đầu đưa những kẻ xâm nhập vào miền Bắc Việt Nam (vi phạm lời hứa
mà Hoa Kỳ đã đưa ra về việc chấp thuận ngừng bắn đã đồng ý tại Geneva, mặc dù Bắc
Việt đã vi phạm thỏa thuận, quá). Các đại lý đã được hướng dẫn để thực hiện
phá hoại và các hoạt động lật đổ khác, thủ tục CIA tiêu chuẩn trên khắp thế giới. Nhưng
hầu hết các đại lý mà cơ quan gửi đi dưới đất ở một nơi nào đó đã bị bắt, bị
tra tấn, và giết chết, thường là nhanh chóng, và đây là điều đã xảy ra với hầu
hết các nhân viên của Lansdale. Con người sống sót trong các chế độ toàn
trị bằng cách trở thành những người cung cấp thông tin, và những chế độ này thường
bị các nhân viên kép lừa dối.
Hiệp định Giơ-ne-vơ dành cho giai đoạn ân sủng ba trăm ngày trước
khi phân chia để cho phép người Việt Nam di chuyển từ Bắc sang Nam hoặc ngược lại,
và Lansdale, sử dụng các tàu của Hoa Kỳ và một hãng hàng không bí mật thuộc sở
hữu của CIA, đã sắp xếp khoảng chín trăm ngàn người Việt Nam, phần lớn là
người Công giáo và nhiều người trong số họ đã hợp tác với Pháp, để di cư về dưới
đường vĩ tuyến thứ mười bảy. (Một số nhỏ hơn di cư đến miền Bắc) Những người
di dân này đã cung cấp cho Diệm một cơ sở chính trị.
Thành tựu quan trọng nhất của Lansdale đã giúp Diệm giành được cái
gọi là cuộc chiến giữa các giáo phái. Sự thất bại của Pháp đã để lại một
khoảng trống quyền lực, và các nhóm bên cạnh Viet Minh đang đua nhau giành chiến
thắng. Năm 1955, ba người trong số họ đoàn kết chống lại Diệm: Cao Đài và
Hòa Hảo, các giáo phái, và Bình Xuyên, một xã hội tội phạm có tổ chức với một đội
quân riêng 10.000 tay súng.
Diệm đã vô hiệu hóa các giáo phái của các tôn giáo bằng cách cho
phép Lansdale sử dụng quỹ CIA để mua chúng. Boot cho biết số tiền này có
thể lên đến 12 triệu đô la, tức là một trăm triệu đô la ngày hôm nay. Tuy
nhiên, Binh Xuyen, là người kiểm soát cảnh sát Sài Gòn, vẫn là một mối đe dọa. Lo
ngại rằng Diệm không đủ mạnh để giữ đất nước chung với nhau, Bộ trưởng Ngoại
giao Hoa Kỳ John Foster Dulles đã gửi điện cho các đại sứ quán Mỹ tại Sài Gòn
và Paris để ủy thác cho các quan chức tìm kiếm sự thay thế. Lansdale cảnh
báo Diệm rằng sự hỗ trợ của Mỹ đang suy yếu, thúc đẩy ông tấn công Bình Xuyên. Binh
Xuyên đã được định tuyến, và Dulles phản đối lệnh của ông ta.
Để giành được thắng lợi của mình, ông Diệm đã kêu gọi một cuộc
trưng cầu dân ý để xác định liệu ông hoặc Bảo Đại, cựu Hoàng đế, nên là người đứng
đầu nhà nước. Diệm thắng, với 98,2% phiếu bầu. Ông đã mang Sài Gòn với
605.025 phiếu bầu trong tổng số 450.000 cử tri đăng ký. Đóng góp chính của
Lansdale cho chiến dịch này là cho thấy lá phiếu của Diệm được in bằng màu đỏ
(được coi là một màu may mắn) và lá phiếu cho Bảo Đại màu xanh lá cây (màu sắc
liên quan đến những người bị bắt cóc). Khởi động không đề cập đến việc này
đã đơn giản hóa các chỉ dẫn của Nhu cho những người theo dõi cuộc thăm dò: ông
ta bảo họ ném tất cả lá phiếu xanh.
Với củng cố chính quyền của Diệm, Boot nói, Lansdale đạt “đỉnh cao
của quyền lực và ảnh hưởng của ông.” Năm 1956, ông rời Đông Nam Á và mất một vị
trí trong Lầu Năm Góc giúp để phát triển lực lượng đặc biệt như Hải quân phốt và
Green Berets. Ông được hưởng một sự hồi sinh ngắn ngủi với cuộc bầu cử của
ông Kennedy, vào năm 1960. Kennedy là một Chiến binh Lạnh, nhưng ông đã không bị
khóa vào một tư tưởng chiến tranh lạnh. Anh thích các loại hộp bên ngoài,
và anh thích Lansdale và thậm chí còn cân nhắc đến việc bổ nhiệm anh làm Đại sứ
ở Nam Việt Nam. Nhưng Bộ Ngoại giao và Ngũ Giác Đài không thích các loại
bên ngoài và chắc chắn họ không thích Lansdale, người vẫn ở lại Hoa Kỳ và được
chỉ định làm Trưởng Bộ phận Vận hành Mongoose, chịu trách nhiệm về các phương
pháp lật đổ Fidel Castro.
Lansdale dường như không trực tiếp tham gia vào những âm mưu ám
sát ông Castro (điếu thuốc độc), nhưng Boot cho thấy ông biết kế hoạch đó và
không phản đối họ. Ông đã đưa ra một kế hoạch cho một tàu ngầm Mỹ để bề mặt
ra khỏi bờ biển Cuba và chất nổ cháy vào bầu trời. Tin đồn, giới thiệu bên
trong Cuba bởi các nhân viên CIA, rằng Castro đã phải chịu số phận sẽ dẫn
dắt người Cuba giải thích các ánh sáng trên bầu trời như một dấu hiệu cho thấy
sự không đồng ý của thần thánh đối với chế độ.
Vào giữa những năm 70, Lansdale đã phủ nhận đề xuất kế hoạch (Boot
nói ông nói dối), nhưng nó phù hợp với chiến lược thông thường của ông, trong
trường hợp của Cuba, là tài trợ cho một phong trào đối lập bản địa mà đàn áp sẽ
cho Hoa Kỳ một cái cớ để gửi quân. Rất nhiều lực lượng trí tuệ đã bị lãng
phí trong những kế hoạch chống Castro. Castro sẽ chạy Cuba trong bốn mươi
lăm năm nữa. Nước này giờ đây được cai trị bởi em trai ông.
Lansdale được đưa trở lại Việt Nam vào năm 1965, nhưng Diệm
đã chết. Ông bị truất quyền năm 1963, trong một cuộc đảo chính mà chính phủ
Mỹ đã chấp thuận. Ông và Nhu bị ám sát ngay sau khi họ đầu hàng. (Madame
Nhu ở Beverly Hills, và trốn tránh hình phạt) Có những buổi lễ trên đường phố
Sài Gòn, nhưng sự kiện đánh dấu sự khởi đầu của một loạt các cuộc đảo chánh và
chính phủ bởi các tướng lĩnh ở miền Nam Việt Nam. Không rút lui, Hoa Kỳ
bây giờ không còn cách nào khác ngoài chiến tranh.
Do năm 1965, khi Lansdale đến nhiệm vụ thứ hai của mình, quân đội
Mỹ đã hoàn toàn phụ trách. Nó ít có hứng thú với những hoạt động bí mật của
Lansdale. Chiến thuật bây giờ là "tiêu hao": giết càng nhiều kẻ thù
càng tốt. "Cuộc sống có giá rẻ ở phương Đông", như Tướng William
Westmoreland, chỉ huy lực lượng Hoa Kỳ, giải thích cho nhà làm phim Peter Davis
- người trong phim tài liệu Hearts and Minds (1974) của ông, đã đặt cạnh nhau với
những cảnh Việt Nam thương tiếc họ chết, hình ảnh đã quen thuộc từ những bức ảnh
được xuất bản và phát sóng trên khắp thế giới. Lansdale đã không thể đạt
được nhiều điều, và ông trở lại Mỹ vào năm 1968.
Năm 1972, ông xuất bản cuốn hồi ký " Vào
giữa thời kỳ Chiến tranh ", trong đó ông phải lưu lại rất nhiều
câu chuyện bìa - tức là những sự chế tạo - về sự nghiệp của mình. Tiếp nhận
cuốn sách không phải là loại hay.
Cuộc sống riêng tư của Lansdale đã trở nên rất buồn. Từ những
lá thư Boot quotes, rõ ràng là Pat là tình yêu của cuộc đời. "Tôi
không phải là một người xa bạn", một bức thư điển hình của Pat viết,
"và không thể hiểu tại sao Đức Chúa Trời đã đem chúng ta lại với nhau khi
tôi có các nghĩa vụ trước đó trừ khi Ngài muốn chúng ta với nhau." Nhưng vợ
của Lansdale không cho anh ta ly dị, và anh ta hòa giải với bản thân để cố gắng
duy trì hôn nhân. Anh đã chịu đựng nhiều năm từ sự khao khát và hối hận. Khi
Lansdale đi cùng vợ, Pat đã hẹn hò với những người đàn ông khác. Có vẻ như
không có sự dalliances đáng kể về phía mình. Chỉ sau khi vợ ông qua đời,
năm 1973, ông và Pat cưới nhau.
"The Road Not Taken" không phải là cuốn đầu tiên dành
cho Edward Lansdale, và một phần vì Boot không thể cung cấp báo cáo ở mức cơ bản
mà Sheehan có thể. Nhưng nó có tính mở rộng và chi tiết, nó được viết rất
tốt, và nó làm sáng tỏ một số hoạt động bí mật của Mỹ ở Đông Nam Á sau chiến
tranh.
Boot là một nhà sử học quân sự, một nhà bình luận, và một cố vấn
chính sách đối ngoại, người đã làm việc với các chiến dịch của Ứng cử viên Tổng
thống John McCain, Mitt Romney và Marco Rubio. Ông đã đánh giá cao Donald
Trump, và mô tả quan điểm xã hội của ông là tự do, nhưng ông đã là người đề xướng
sự "lãnh đạo" của Hoa Kỳ, một thuật ngữ thường liên quan đến chủ
nghĩa can thiệp Mỹ.
Do đó, người ta có thể mong đợi cuốn sách của anh ta để chấp nhận
đường lối xét lại cho Việt Nam - để lập luận, ví dụ, rằng các phương tiện truyền
thông phản chiến đã sai lầm về tình hình quân sự và khiến chúng ta không thể tiến
hành chiến tranh một cách đầy đủ nhất với toàn bộ các khả năng của chúng ta. Ông
rõ ràng muốn cho thấy rằng cuộc chiến đã thắng lợi, và ông tin rằng cách tiếp cận
của Lansdale là một người khôn ngoan hơn, nhưng ông thận trọng trong việc phân
tích những gì đã xảy ra. Đó là một cuộc chiến với quá nhiều biến số cho một
sự lựa chọn chiến lược duy nhất để tạo ra sự cân bằng.
Thật thú vị, và mặc dù có một số tuyên bố ngược lại, "The
Road Not Taken" không thực sự chuyển đổi hình ảnh tiêu chuẩn của Lansdale. Mọi
người đều biết rằng ông là CIA, và ông đã kết hợp một nhân cách dễ thương và vô
tri với một tài năng cho các thủ đoạn bẩn. Boot của Lansdale không khác
nhiều so với FitzGerald được phác hoạ trong "Fire in the Lake", trở lại
vào năm 1972. "Lansdale ở nhiều khía cạnh là một người đàn ông đáng chú
ý", cô viết:
Ông có niềm tin vào động cơ tốt của mình. Không một nhà lý luận
nào, ông là một người đam mê, một người đàn ông tin rằng chủ nghĩa cộng sản tại
Châu Á sẽ sụp đổ trước những người đàn ông thiện chí với một số mối quan tâm
cho "anh chàng nhỏ bé" và các kỹ năng chống khủng bố thích hợp. Ông
có một tài năng tuyệt vời cho chính trị thực dụng và cho sự tham gia cá nhân
vào những gì mà hầu hết người Mỹ có vẻ là ngoại quốc rõ ràng nhất.
Nếu có bất cứ điều gì, Boot sẽ cố gắng kiểm duyệt một số danh tiếng
của Lansdale. Sheehan trong "A Bright Shining Lie", gọi là South
Việt Nam là "sáng tạo của Edward Lansdale". Boot nghĩ rằng đây là một
sự cường điệu, và rất nhiều cuốn sách của ông cam kết khôi phục lại một cảm
giác tương xứng với hình ảnh của đối tượng là một Svengali chính trị , hay
"Lawrence of Asia." Vậy tại sao ông lại viết "The Road Not
Taken"? Và tại sao chúng ta nên đọc nó?
Bằng nhiều cách, Lansdale đã bị đẩy lùi. Anh tahoạt động theo
tinh thần của OSS cũ Ông ta đã đối xử với tất cả các điều kiện như là những điều
kiện thời chiến, và vì vậy không sử dụng bất cứ phương tiện gì cần thiết - từ
nhận hối lộ và thông tin sai lệch tới các hoạt động kinh doanh đen - để đạt được
những mục tiêu thuận lợi cho lợi ích của Hoa Kỳ. Giống như người tạo ra
OSS, Tướng William (Don Bill), ông là một kẻ trộm cắp, đánh giá cao tính không
chính thức và thờ ơ với chế độ quan liêu như "chuỗi lệnh". Ông là một
chuyên gia tự do. Ông đã thực hiện các quy tắc riêng của mình.
Đó chính xác là những gì mà CIA của ông muốn ông làm. Và đó
là lý do tại sao, sau khi quân đội Mỹ nắm quyền ở Việt Nam và chế độ quan liêu
đã trở lại theo phong cách, ảnh hưởng của ông suy yếu và ông đã bị đặt trên kệ. Các
nhà chiến lược công nghệ như Robert McNamara, Bộ trưởng Quốc phòng dưới quyền
Kennedy và Johnson, không có lợi cho Lansdale. Họ thậm chí không tìm thấy
sự hừng thú từ anh ta . Họ nhìn anh ta như một kẻ thù hám hấu.
Tuy nhiên chiến lược của McNamara thất bại. Có phải Lansdale
biết điều gì đó mà McNamara và phần còn lại của Kennedy và Johnson "tốt nhất
và sáng nhất" không? Boot nghĩ rằng ông đã làm, và một mục đích của
cuốn sách của ông là khôi phục Lansdale như là một nhà tiên phong của
lý thuyết chống nổi dậy.
Lansdale là người đề xướng cách tiếp cận "trái tim và tâm
trí". Ông ta tin tưởng vào việc sử dụng vũ lực và lấn lướt, nhưng ông
ta đã từ chối các chiến dịch "tìm kiếm và tiêu diệt" những làng mạc
đang xâm chiếm và săn lùng địch quân, như các lực lượng Mỹ đã làm nhiều lần ở
Nam Việt Nam. Đó là một sứ mệnh tìm kiếm và tiêu diệt đã dẫn đến cuộc thảm
sát của hàng trăm thường dân ở Mỹ Lai, năm 1968.
Các chiến thuật như thế này, Lansdale thấy, chỉ làm dịu dân chúng
và ông ủng hộ cái mà ông gọi là "hành động dân sự", mà ông đã xác định,
trong một bài viết về Ngoại giao vào năm 1964, như "một sự mở rộng
quân đội lịch sự, trong đó công dân quân đội trở thành người bảo vệ anh em của
công dân ". Nói cách khác, binh lính là những người chiến đấu, nhưng họ
cũng là người bán hàng. Họ cần phải bán những lợi ích của chế độ mà họ
đang đấu tranh và bằng cách chứng minh cụ thể cam kết của họ đối với cuộc sống
của người dân. Đây là điều Lansdale tin rằng Vietcong đang làm, và những
người nổi dậy Philippines, những người tự xưng là Hukbalahap, đã làm. Họ
hiểu khái niệm Maoist rằng người dân là nước, và những người lính phải sống
trong số họ như cá.
Như ghi chú khởi động, Lansdale không phải là người duy nhất tin rằng
cách để đánh bại Vietcong là chơi trò chơi của họ bằng cách nhúng các lực lượng
chống cộng, được đào tạo bởi các cố vấn Mỹ, trong các làng. Đây là chủ đề
của " The Ugly American " của Eugene Burdick và William
Lederer, được xuất bản vào năm 1958 và đã trải qua bảy mươi tám tuần đáng kinh
ngạc trong danh sách bán chạy nhất. Lederer và Lansdale là bạn, và
Lansdale xuất hiện trong cuốn sách như một nhân vật tên là Đại tá Hillandale,
người giải trí cho người dân địa phương bằng harmonica (như Lansdale đã làm).
"Người Ugly American" đã được dự định - và đã được nhiều
người nhận - như là một mồi để chống lại cuộc nổi dậy cho các chiến trường như
Việt Nam. Mặc dù tiêu đề đã đề cập đến khách du lịch Mỹ khiếm nhã, đó
không phải là ý định. Trong cuốn sách, "người Mỹ xấu xí" là anh
hùng, một người đàn ông làm việc bên cạnh người dân địa phương để giúp cải thiện
sản xuất lúa gạo. Anh ấy quả là xấu xí.
Khởi động một cách kỳ quặc, không đề cập đến nó, nhưng Hoa Kỳ đã tham
gia vào hoạt động dân sự ở miền Nam Việt Nam từ khi bắt đầu chế độ Diệm. Thông
qua Cơ quan Phát triển Quốc tế, chúng ta đã cung cấp hỗ trợ nông nghiệp, giáo dục,
cơ sở hạ tầng và y tế. Có ghép nối, nhưng cũng có kết quả. Sản xuất
lúa gạo tăng gấp đôi từ năm 1954 đến năm 1959, và sản lượng gia súc tăng gấp ba
lần. Chúng ta đã viện trợ quân sự rất nhiều, nhưng đó là vì chính sách của
chúng ta là để cho Nam Việt Nam tự bảo vệ mình.
Tuy nhiên, để theo đuổi hành động dân sự, luôn luôn có những câu hỏi
thực tế về cách mà quân đội miền Nam và các cố vấn Mỹ của họ phải lén lút vào
làng mạc ở nông thôn. Nó đã được hiểu một cách tổng quát, rất lâu trước
khi thủy quân lục chiến đến, rằng ở nông thôn đêm thuộc về Việt Cộng. Không
ai muốn ra ngoài sau khi mặt trời lặn, rời khỏi vị trí được bảo vệ. John
Paul Vann nổi tiếng về cưỡi xe jeep của mình vào ban đêm dọc theo những con đường
đất nước. Mọi người không làm điều đó.
Lansdale đã chỉ ra rằng điều gì là điều quan trọng nhất để một
chương trình chống lại nổi dậy là một chính phủ mà dân chúng có thể cảm thấy
lòng trung thành. Mặc dù tất cả những nỗ lực của ông là Wizard of Saigon,
kéo dây của Diệm từ phía sau bức màn, ông không thể làm cho Diệm trở thành một
anh hùng dân tộc như Hồ. Như nhiều nhà sử học khác, Boot tin rằng cuộc đảo
chính Diệm là sự kiện quan trọng trong chiến tranh, nó đưa Hoa Kỳ lên con đường
can thiệp từ đó không có lối thoát và không trở lại. "Có bao giờ lịch
sử khác nhau có thể xảy ra", ông phỏng đoán, "nếu Lansdale hay một
con người giống Lansdale vẫn còn đủ gần để Diệm có một ảnh hưởng lành mạnh và
bù lại lời khuyên bảo hoang tưởng của gia đình mình." Nhưng Boot cũng thừa
nhận rằng các sự kiện có thể có vượt khỏi sự kiểm soát của Lansdale hay Diệm.
Chắc là không. Lansdale viết trên mặt nước. Việt Nam ông
tưởng tượng là một tưởng tượng phương Tây. Mặc dù những người giỏi nhất và
sáng nhất ở Washington đã xa lánh và phớt lờ ông, Lansdale chia sẻ quan điểm thế
giới, cái nhìn thế giới đã xác định Chiến tranh Lạnh. Ông là một người quốc
tế tự do. Anh ta tin rằng nếu bạn gãi một người Việt Nam hay một người
Philipin, bạn đã tìm thấy James Madison dưới da.
Một số phóng viên Việt Nam, những người cùng thời với Lansdale,
như Stanley Karnow, đã chiến đấu trong cuộc chiến tranh cho một số tổ chức tin
tức, và phóng viên tờ Times AJ Langguth, cho rằng sự không nghệ
thuật và chơi harmonica là một hành động, Lansdale là một người hoạt động nặng
nề người giấu bản chất thực của mình từ mọi người. Cuốn sách của Boot đề
xuất ngược lại. Lansdale của ông là một người đàn ông rất đơn giản. Niềm
tin vào động lực của ông là điều cho phép ông vận dụng người khác cho những gì
ông biết sẽ là lợi ích cuối cùng của họ. Ông không phải là người Mỹ đầu
tiên nghĩ như vậy, và ông sẽ không phải là người cuối cùng.
Nhà văn Anh James Fenton ở Sài Gòn, làm việc với tư cách là một
nhà báo, khi quân đội Việt Cộng tới đó vào năm 1975. Ông đã quản lý, một cách
vô tình hoặc ngẫu nhiên, ngồi trong chiếc xe tăng đầu tiên vào sân của Dinh Tổng
thống. Fenton mô tả kinh nghiệm trong một bài báo đáng nhớ, "Sự sụp đổ
của Sài Gòn," được xuất bản trong Granta năm 1985.
Giống như nhiều người phương Tây học tập và thế hệ của ông, Fenton
đã hy vọng chiến thắng của Việt Cộng, và ông đã bị ấn tượng bởi những người
lính của Quân đội Bắc Việt khi họ bước vào thành phố. Nhưng ông đã ở lại
lâu dài để nhìn thấy hình dạng mà thời kỳ hậu chiến sẽ mất. Cộng sản Việt Nam
đã làm những gì chế độ chuyên chế làm: họ đã qua các trường học và các trường đại
học, họ đóng cửa tự do báo chí, họ theo đuổi các chương trình tái định cư và cưỡng
bức tái định cư. Nhiều người miền Nam biến mất.
Sài Gòn được đổi tên thành Thành phố Hồ Chí Minh, và xác thân của
Hồ như Lenin, được đặt trong một lăng mộ để trưng bày công cộng. Nông
nghiệp được tập thể hóa và một kế hoạch hiện đại hóa 5 năm được tiến hành. Các
kết quả đã được thấy là tai họa. Trong mười năm tiếp theo, hàng trăm ngàn
người Việt Nam đã trốn khỏi đất nước, hầu hết trong số họ bằng cách thả thuyền
xuống Biển Nam Trung Hoa. Hơn 200.000 người khác đã chết. "Chúng
tôi đã bị quyến rũ bởi Ho," Fenton kết luận. Những gì ông và những
người bạn của ông từ chối nhận ra, ông viết, "chiến thắng của người Việt
Nam là một thắng lợi cho chủ nghĩa Stalin ". Cho đến năm 1975, hầu
hết người Mỹ và châu Âu đã bị loại khỏi những gì đã xảy ra ở Đông Nam Á.
Sau đó, khoảng năm 1986, ốc vít kìm kẹp của lịch sử đã biến mất. Giống
như nhiều nước cộng sản khác vào thời đó, Việt Nam đã đưa ra những cải cách thị
trường. Nền kinh tế phản ứng, và không bao lâu các cường quốc phương Tây
đã tìm ra lý do để quan tâm đến Đông Nam Á một lần nữa: lao động rẻ. Việt
Nam hiện là nhà xuất khẩu hàng hoá thành phẩm. Một nơi an toàn ở đâu đó
trong nhà bạn có một đôi giày chơi bóng, quần hoặc một thiết bị điện tử đóng dấu
"Made in Vietnam"
__._,_.___
