Luật sư VN đi đầu trong cải
cách tư pháp
Luật
sư Ngô Ngọc Trai Gửi cho BBC
từ Hà Nội
- 4
tháng 7 2015
Nhiều quy định trong luật pháp Việt Nam còn bất hợp lý, gây trở ngại cho việc đảm bảo công lý, trong đó có quyền của luật sư, nghi phạm, bị can, bị cáo, theo tác giả.
Mới đây xảy ra sự việc Tòa án nhân dân Quận 1, Thành phố Hồ Chí
Minh từ chối cấp giấy chứng nhận người bào chữa cho luật sư.
Lý do tòa đưa ra là việc mời luật sư do cha mẹ thực hiện thiếu tài
liệu chứng minh sự đồng ý của người con đang bị giam.
Phải chăng Tòa đã không tuân luật?
Đây là kiểu cách cơ quan tố tụng gây khó khăn cho luật sư xảy ra
cũng phổ biến.
Việc hỏi xem bị can có đồng ý luật sư do gia đình mời không, điều
này có thực sự cần thiết? Bởi xét theo lẽ thường ai đang bị giam giữ mà chẳng mừng
khi được gia đình quan tâm mời luật sư? Có lý nào lại từ chối cái người bảo vệ
mình?
Sau khi bị phê phán qua nhiều vụ việc, đến năm 2012 Luật Luật sư
sửa đổi đã quy định tại Điều 27 rằng việc yêu cầu luật sư bào chữa được thực
hiện không chỉ bởi bị can mà còn được thực hiện bởi ‘người khác’.
Đây là một bước tiến tháo gỡ những chướng ngại cho nghề luật sư và
cũng là gia tăng quyền cho công dân.
Luật đã quy định thế, nhưng cán bộ Tòa án nhân dân quận 1 ở TP Hồ
Chí Minh xem ra đã không tuân thủ. Việc từ chối chấp nhận luật sư do cha mẹ mời
cho con không chỉ sai luật mà còn không nhân văn.
Sau khi báo chí đưa tin, phía Tòa án đã sửa sai bằng cách tiếp
nhận hồ sơ luật sư và bản thân Thẩm phán sẽ vào trại giam gặp bị can để hỏi xem
có đồng ý luật sư hay không.
Còn nhiều chướng ngại
Lâu nay, giới luật sư vẫn bị các cơ quan nhà nước gây khó và nghề
luật sư ở Việt Nam chưa phải là một nghề danh giá, hấp dẫn như nước ngoài.
Vị thế yếu kém của người luật sư có nguyên do từ những chế định
pháp lý bất cập. Ví như trong Bộ luật tố tụng hình sự quy định khi cùng tham
gia hỏi cung, luật sư chỉ được hỏi khi điều tra viên cho phép.
Và khi luật sư lên tiếng bênh vực cho bị can trước những câu hỏi
mang tính mớm cung bức cung thì rất dễ bị quy chụp là gây cản trở khó khăn cho
hoạt động điều tra và có thể bị xử lý.
Cũng có những văn bản pháp luật không tạo điều kiện cho nghề luật
sư hoạt động.
Ví như Luật thanh tra không quy định cho phép đối tượng thanh tra
được mời luật sư trong quá trình thanh tra, Luật tố cáo không cho phép người tố
cáo được mời luật sư trong hoạt động tố cáo.
Tác giả, Luật sư Ngô Ngọc Trai làm việc tại một phiên tòa (hình do tác giả cung cấp).
Tại sao luật sư lại không được tham gia vào những hoạt động đầy
tính pháp lý như vậy? Khi đó nhu cầu chính đáng được tư vấn pháp lý để thực
hiện các công việc sao cho hợp pháp của công dân và doanh nghiệp bị bỏ đi đâu?
Trước kia thì không, nhưng nay Luật khiếu nại đã quy định cho phép
người khiếu nại được mời luật sư tư vấn pháp lý và tham gia bảo vệ trong hoạt
động khiếu nại.
Tố cáo hay khiếu nại cùng có bản chất các vấn đề pháp lý, sao
khiếu nại thì cho luật sư tham gia, còn tố cáo thì không?
Điều đó cho thấy những chế định pháp lý tiến bộ trao quyền cho
công dân còn ít ỏi và nhiều cơ quan ban ngành vẫn chưa thay đổi nhận thức tiêu
cực về nghề luật sư và chưa nhận ra vai trò to lớn của người luật sư trong quản
trị xã hội.
Nhiều người vẫn không thấy vấn đề phải quản trị đất nước bằng pháp
luật, trong khi nghề luật sư sống và hoạt động hàng ngày cùng với các quy định
pháp luật.
Khi người luật sư tham gia vào các hoạt động sẽ có tác dụng giúp
tháo gỡ những mâu thuẫn tranh chấp bất đồng, và giám sát thúc ép buộc các cơ
quan phải làm đúng luật, đó là công cụ giúp ích quản trị xã hội đầy hiệu quả.
Luật sư phải tự giúp mình
Còn nhiều chế định pháp lý lạc hậu mà xét ra thì bất lợi cho nghề
luật sư, giới luật sư cần nhận ra và có phương hướng đấu tranh sửa đổi nhằm tự giúp
cho nghề nghiệp của mình.
Tình trạng cơ quan điều tra bắt giam giữ là rất phổ biến, và vai
trò của người luật sư hoàn toàn mờ nhạt trong việc này.
Thực tế cho thấy, vấn đề bị bắt hay không là mối bận tâm lo lắng
bậc nhất của người đang bị điều tra. Đối với nhiều người, việc sau này có bị
kết tội hay không ít quan trọng hơn việc trước mắt có bị bắt hay không. Do vậy
nếu luật sư chứng tỏ được vai trò hữu ích trong vấn đề quan trọng bậc nhất này
của thân chủ, thì đó là điểm để giới luật sư cho thấy giá trị của mình và nhận
được sự cậy nhờ của cộng đồng thân chủ.
Để gia tăng vai trò giá trị của mình trong việc bênh vực thân chủ
trước việc có bị bắt hay không, giới luật sư cần lên tiếng thúc đẩy quy định không
để cơ quan điều tra được quyền bắt giam giữ, mà chỉ tòa án mới được ra lệnh bắt
giam giữ.
Cơ quan điều tra không được tự bắt, trong quá trình điều tra nếu
thấy có nguy cơ xấu từ bị can, cần ngăn chặn thì gửi văn bản tới tòa đề nghị ra
lệnh bắt. Khi tòa án đồng ý ra lệnh thì cơ quan điều tra thi hành lệnh bắt.
Đây là chế định pháp lý quan trọng mang trong nó quyền to lớn, nếu
sửa đổi sẽ ảnh hưởng lớn rộng tới quyền hạn của các chủ thể tư pháp. Cùng là
việc bắt ngăn chặn thôi, nhưng cơ quan nào được quyền ra lệnh là điểm khác biệt
mà từ đó sẽ kéo theo sự thay đổi toàn bộ cục diện của nền tư pháp.
Công cuộc cải cách tư pháp của Việt Nam còn nhiều việc phải làm, nhưng vai trò của luật sư, các liên đoàn luật sư 'đi đầu' là quan trọng, theo tác giả.
Chúng ta hy vọng thói quen nghề nghiệp cân nhắc công tâm khách
quan của giới tòa án sẽ giúp cho thân chủ có cơ hội được ở nhà thay vì vào xà
lim. Từ đó giảm bớt đi tính nghiệt ngã của tố tụng hình sự và dân chủ hóa đời
sống xã hội.
Cũng nên biết rằng pháp luật hình sự tiến bộ của các nước trên thế
giới và ngay trong Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị của Liên Hợp
Quốc đã được Việt Nam ký kết tham gia đều quy định quyền bắt giam giữ thuộc về
tòa án.
Ở Việt Nam hiến pháp năm 2013 đã quy định Tòa án thực hiện quyền
tư pháp, tức là Tòa án là cơ quan trọng tâm giữ quyền cao nhất trong hệ thống
tư pháp gồm các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Cho nên nếu
sửa đổi quy định trao quyền quyết định bắt chỉ cho tòa án sẽ vừa phù hợp với
thông lệ quốc tế vừa phù hợp với Hiến pháp mới sửa đổi. Và do đó, vấn đề tuy
lớn đấy nhưng không phải là không có cơ sở để thực hiện.
Vai trò Liên đoàn luật sư
Giới luật sư hiện nay còn khan hiếm cơ hội hành nghề và để cải
thiện, giới luật sư có thể gia tăng cơ hội nghề nghiệp cho mình bằng cách đấu tranh
đưa vào quy định mọi vụ án hình sự mà bị can chịu khung hình phạt từ 7 năm tù
trở lên thì phải có luật sư bào chữa.
Nhiều phận đời nghèo khó ngang trái éo le sẽ có cơ hội được luật
sư bào chữa.
Qua đó cho thấy, vấn đề gia tăng vị thế vai trò của người luật sư
cũng là tăng cường tôn trọng bênh vực các quyền công dân.
Nhưng để thực hiện những điều này thì phải tranh đấu với những
người có quan điểm bác bỏ.
Và Liên đoàn luật sư Việt Nam - tổ chức của luật sư cả nước có vai
trò quan trọng.
Liên đoàn luật sư cần tính cách để tìm kiếm gia tăng cơ hội nghề
nghiệp cho luật sư thành viên và nâng cao vị thế của nghề nghiệp.
Nhưng liệu Liên đoàn luật sư có đủ mạnh mẽ nhiệt huyết tranh đấu
cho các vấn đề của nghề không?
Có thực trạng là nhiều người giữ vị trí trong bộ máy của Liên đoàn
vì đã thành danh nên cơ hội nghề nghiệp có thừa nên thiếu động lực, hoặc là được cơ cấu vào giữ ghế mà không do năng lực
dẫn đến họ không nhiệt huyết trước các vấn đề.
Trong khi nhiều luật sư thành viên thì thờ ơ với tổ chức hoặc bận
rộn với những phi vụ của mình mà theo đó công lý không những không được bênh
vực mà còn bị hủy hoại.
Xã hội Việt Nam phát triển đi kèm nhiều vấn đề cần giải quyết, trong đó có cải cách tư pháp, pháp luật ở Việt Nam phục vụ người dân, cộng đồng và các giới.
Cho nên trong công cuộc dài hơi tìm cách cải tạo thay đổi thực
trạng, các luật sư phải thấy được nhu cầu làm lành mạnh chính tổ chức của mình.
Đi đầu cải cách tư pháp
Điều may mắn là khi giới luật sư tìm kiếm cơ hội, nâng cao vai trò
vị thế của mình thì đó cũng chính là nội dung mục tiêu của chương trình cải
cách tư pháp.
Các quyền hạn trong lĩnh vực tư pháp xét cho cùng cũng chỉ giới
hạn ở một số lượng các quyền nhất định, nhưng lâu nay việc phân bổ thực hiện
các quyền không hợp lý dẫn đến nền tư pháp còn xộc xệch.
Cải cách tư pháp là nhằm căn chỉnh phân bổ lại cho hợp lý việc
thực hiện các quyền này và điều tất yếu là tăng quyền cho luật sư.
Giới luật sư có đầy đủ động lực, thấy được sự cần thiết và hưởng
lợi từ những thành công của chủ trương cải cách tư pháp. Và so với các giới cán
bộ tư pháp khác thì người luật sư có đủ ưu thế thuận lợi để đi đầu.
Ưu thế thuận lợi ở đây là sự tự do trong hành nghề dẫn đến sự tự
chủ trong suy nghĩ việc làm.
Cải cách tư pháp nhằm gia tăng và nâng cao quyền tư pháp trong
tương quan với quyền lập pháp, hành pháp. Mặc dù có lợi cho chính mình song các
cán bộ tư pháp đều có vẻ thụ động và trông chờ quyết định thay đổi đến từ bên
ngoài. Vai trò có sáng kiến hành động của họ rất ít.
Ví như giới cán bộ tòa án, họ có quyền hạn to lớn là định đoạt
mạng sống và số năm tù của một đời người. Hoặc họ có quyền quyết định xem bên
nào được hay mất hàng trăm tỷ đồng.
Quyền hạn to lớn như thế cũng đòi hỏi tầm mức tri thức và phẩm
hạnh tương xứng, như thế đúng ra họ xứng đáng được hưởng một mức lương cao.
Nhưng lâu nay không thấy giới thẩm phán lên tiếng đòi hỏi cho
quyền hưởng lương cao, họ thụ động trông chờ và khi đó không chỉ thiệt thòi cho
họ mà còn gây hại cho người khác.
Để có thêm thu nhập họ đã tận dụng quyền hạn to lớn của mình
trong các vụ án, từ đó nảy sinh trình trạng vòi vĩnh gây khó dễ mà sự việc xảy
ra tại Tòa án nhân dân Quận 1 nêu trên là một ví dụ.
Tóm lại, các giới cán bộ tư pháp chịu nhiều sự ràng buộc khiến họ
không thể bứt phá ra khỏi những trói buộc nên không trông đợi ở họ là những
người tiên phong trong việc thúc đẩy những cái mới.
Giới luật sư tuy còn nhiều vấn đề nội tại nhưng nắm giữ trong mình
khả năng đóng góp to lớn trong chủ trương cải cách tư pháp và qua đó giúp dân
chủ hóa đời sống xã hội.
Bài
viết thể hiện văn phong và phản ánh quan điểm riêng của tác giả, một luật sư
đang sinh sống và làm việc ở Hà Nội.
__._,_.___
No comments:
Post a Comment
Thanks