Theo kịp mặt bằng
học thuật trong khu vực và thế giới
Diễn từ nhân dịp
nhận giải nghiên cứu của Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh
Phạm
Hoàng Quân
LTS. Hôm qua, chúng tôi đã đăng bài viết của nhà báo Ngân Hà trên báo
Thế giới tiếp thị, "trò
chuyện với nhà nghiên cứu Phạm Hoàng Quân" sau khi ông được
giải nghiên cứu 2015 của Quỹ Văn hoá Phan Châu Trinh. Tuy nhiên, trong một thư
điện tử nhận được hôm nay (xem toàn văn ở cuối bài), ông Quân cho chúng tôi
biết, buổi trò chuyện đó (một "cuộc rượu kéo dài hơn 4 tiếng đồng hồ,
chúng tôi nói nhiều chuyện, nhưng không chuyện nào ra đầu ra đũa")
không diễn ra như một cuộc phỏng vấn chính thức, và khi đọc báo thì ông thây
bài ghi lại có "quá nhiều sai sót" khó sửa, "trong đó có nhiều câu đoạn hoặc là lời
chợt hứng hoặc lời lẽ bị cắt ráp, không phù hợp với văn cảnh, cũng không phản
ánh được vấn đề học thuật nghiêm túc". Do đó, ông Phạm Hoàng
Quân đã đề nghị Thế giới tiếp thị online cũng như Diễn Đàn rút lại bài đã đăng,
đồng thời, để nhấn mạnh "trách nhiệm (của mình) vì sự thiếu chuẩn mực khi phát ngôn",
ông đã kết thúc lá thư với câu:
Nhằm để có thời gian tự kiểm, tôi xin tự định
cho mình hình thức kỷ luật “Một năm không phát biểu qua hình thức phỏng vấn của
báo đài công và tư”, áp dụng kể từ ngày 28/3/2015".
Trong điều kiện đó, chắc bạn đọc cũng hiểu là
Diễn Đàn phải tôn trọng yêu cầu rút bài viết nói trên. Thay vào đó, chúng tôi
xin đăng lại dưới đây toàn văn bài Diễn từ khi nhận giải của nhà nghiên cứu.
Kính
thưa Bà Nguyễn Thị Bình, Chủ tịch Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh,
Kính thưa toàn thể quý vị.
Bà Nguyễn Thị Bình trao Giải nghiên cứu Phan
Châu Trinh 2015 cho ông Phạm Hoàng Quân
Tôi rất hân hạnh được dự buổi lễ trang trọng này, và cũng thật bối
rối khi được quý vị trong Hội đồng xét tặng giải thưởng trao cho giải nghiên
cứu Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh. Trước đây mấy hôm và cho đến giờ này tôi vẫn
băn khoăn cảm thấy khó diễn đạt những suy nghĩ của mình thành lời lẽ sao cho
phù hợp với khung cảnh này.
Tôi có hơi bất ngờ khi những bài nghiên cứu lịch sử thuộc một chuyên
đề hẹp của mình lại được sự lưu tâm của quý vị, để hôm nay được tiếp nhận rộng
rãi thông qua giải thưởng này. Điều này cho thấy tính khách quan và tinh thần
vì học thuật của quý vị đã đề cử và của Hội đồng khoa học, biết rằng quý vị chỉ
coi đây là trách nhiệm, nhưng tôi vẫn xin gởi đến tất cả lời cảm ơn chân thành.
Tôi được sinh ra trong một gia đình không có truyền thống nghiên
cứu, bản thân lại không được may mắn học hành chính quy, phương pháp nghiên
cứu, các ngành khoa học liên quan và chữ Hán đều mày mò tự học. Ước nguyện của tôi
lúc vào đời lại thiên về bộ môn mỹ thuật, một dịp tình cờ, tôi nhận viết một
khảo cứu về lịch sử hội họa và thư pháp của Hoa kiều ở Sài Gòn- Chợ Lớn, những
tưởng vì sự yêu thích nhất thời viết lách cho vui, không ngờ đó là điểm khởi
đầu để tôi gắn với nghiệp nghiên cứu cho đến nay.
Có lẽ một phần do cá tính, một phần do ảnh hưởng bởi đặc thù của
bộ môn mỹ thuật, tôi đã chọn nghiên cứu độc lập làm hướng đi cho mình. Nhân đây
tôi xin chia sẻ với quý vị đôi điều về những thuận lợi và trở ngại của một
người nghiên cứu đơn độc.
Có 3 điều rất hay. Đầu tiên là tôi không phải dự các buổi họp, không
phải giao tiếp lễ lạt, có nghĩa là dành được hết thì giờ cho việc đọc sách, giữ
được mạch suy nghĩ không bị gián đoạn. Kế đến là luôn được làm việc trong trạng
thái không bị áp lực, không bị khống chế bởi thời gian, tôi được chủ động điều độ
thời gian trong việc làm của mình. Điều hay thứ ba là tôi được chọn lĩnh vực
hoặc đề tài mà mình thích nhất, và trong đề tài ấy tôi lại được tự xác định
việc nào cần phải làm trước. Ba điều đơn giản vậy thôi nhưng tôi cảm thấy thật
là hạnh phúc khi giữ được chúng.
Cũng có nhiều trở ngại. Nghiên cứu độc lập phải đương đầu với
không ít khó khăn, thứ nhất là chuyện giải quyết nhu cầu cuộc sống cơ bản, giải
quyết được vấn đề này thì kế đến là tài liệu sách vở, tư liệu không phong phú
dồi dào thì kiến thức hạn hẹp, làm sao nghiên cứu sâu. Mua sách thì tốn kém vô biên,
hoàn cảnh của tôi nhiều lúc khát sách tợ như doanh nghiệp khát vốn, tuy nhiên
lần hồi tích góp, bè bạn yểm trợ và cộng thêm sự hào phóng của nhiều thư viện
điện tử quốc tế, vụ này cũng tạm ổn.
Trở ngại vừa lớn vừa khó là việc tìm tài
liệu ở thư viện công, nước ta trước giờ nói chung là khắt khe đối với những
người không thuộc cơ quan nghiên cứu công, nên đã một thời gian dài tôi không
được tham khảo nguồn này, gần đây tuy có được vài ngoại lệ, nhưng tiếc là những
ngoại lệ này đến chậm. Những trở ngại ấy tuy không thể làm nản lòng, nhưng có
điều đáng tiếc là một số công trình phải chịu mất nhiều thời gian hơn dự tính.
Từ hoàn cảnh của mình, tôi thấy rằng dù cá nhân hay tập thể, muốn
có thành tựu nghiên cứu tốt phải hội đủ 3 yếu tố là: tinh thần khoa học, năng
lực nghiên cứu và sách vở tài liệu, hay nói rõ hơn, sách cùng với tài liệu là
vốn liếng cơ bản, năng lực là tay nghề là trình độ và tinh thần khách quan khoa
học là không thiên về cảm tính hoặc bị chi phối bởi tinh thần dân tộc.
Trong lúc nghiên cứu về lịch sử biển Đông, tôi chỉ đơn thuần vì mục
đích muốn biết rõ sự thật, vì tò mò, tôi tìm hiểu, kê cứu, hệ thống và đối chiếu
so sánh nguồn sử liệu Trung Hoa chỉ vì muốn hiểu biết cặn kẽ và tường tận những
ghi chép trong sử liệu thực. Lúc đọc hiểu tư liệu cũng như lúc phân tích chuỗi
sự kiện, tôi không nghĩ mình là người dân của một quốc gia nào, lúc này chỉ có
tính khách quan của khoa học dẫn dắt.
Điều băn khoăn khó nói mà tôi cũng muốn chia sẻ là khi nhìn kỹ lại
hoạt động học thuật sử học trong bối cảnh hiện nay, trình độ nghiên cứu lịch sử
nói chung hoặc nghiên cứu chuyên sâu các đề tài lịch sử liên quan đến biển Đông
nói riêng, chúng ta còn thua khá xa các nước, mà trong đó đáng ngại đáng lo
nhất là chưa theo kịp trình độ của người Trung Quốc.
Mấy mươi năm qua, nền sử học nước ta đã để quá nhiều khoảng trống
trong nghiên cứu cơ bản, riêng ở lĩnh vực nghiên cứu biển Đông, giới sử học
trong nước hầu như chưa làm tròn trách nhiệm ở nhiều mặt, chỉ lướt qua công
việc dịch thuật, mà sản phẩm của nó là nguồn căn cứ thiết yếu trong nghiên cứu
đối sánh, đã thấy còn quá nhiều điểm đáng lo ngại.
Chúng ta chưa có một tổng tập bản dịch và chú giải tư liệu lịch sử
Trung Quốc, nhằm để nắm rõ thực hư ý nghĩa của sử liệu;
Chưa dịch công trình nghiên cứu tiêu biểu nào của học giới Trung
Quốc hiện nay, nhằm để nắm bắt được thông tin mới cũng như theo dõi đà tiến
triển qua trình độ học thuật của họ; Lại cũng chưa dịch hoặc dịch quá ít ỏi các
bài viết, các sách nghiên cứu về quan hệ Trung - Việt, quan hệ Trung – Ngoại,
kể từ thời các học giả Viện Viễn Đông bác cổ Pháp khởi sự cho đến nay, trong
khi các nghiên cứu này chứa đựng rất nhiều chi tiết liên quan đã được phân
tích, v.v;
Chưa dịch các sách công cụ cơ bản phục vụ cho nghiên cứu, do người
Trung Quốc soạn, và mặt khác, cũng chưa thấy dịch hoặc giới thiệu, phổ biến
những sách công cụ đồng dạng nói trên bằng Anh ngữ do học giới phương Tây biên
soạn.
Vấn đề nghiên cứu lịch sử biển Đông nói trên thật ra chỉ là một
mảng nhỏ trong hoạt động học thuật sử học, nhưng nó cũng phản ánh tình hình
chung. Nhìn bao quát, sự thiếu hụt kiến thức bên ngoài đã dẫn đến tình trạng
giới sử học cứ mãi nói chuyện trong nhà. Trong khi ở Trung Quốc hiện nay, học giới
đã tiến đến hình thành nhóm chuyên gia “dịch bình”, quy tụ những người vừa có
nghiệp vụ nghiên cứu vừa rất giỏi ngoại ngữ, chuyên lo chuyện đọc và phê bình
riêng các bản dịch sách nghiên cứu sau xuất bản, họ muốn những công trình
nghiên cứu tầm cỡ bên ngoài phải đến tay học giới trong nước bằng một bản dịch thật
chuẩn xác thật hoàn hảo. Trong khi ở Phnom
Penh hiện nay, trong nhà sách ngoại văn tại số 1 đường Norodom, sách nghiên cứu
sử nổi bật trong nhiều loại sách nghiên cứu khác, nhẩm tính số lượng nhiều hơn ở
Sài Gòn gấp 7 hoặc 8 lần.
Lịch sử học thuật sử học Việt Nam thật sự đã để lại nhiều khiếm khuyết,
đã để xảy ra tình trạng thiếu hụt kiến thức nền trầm trọng đến mức báo động, lỡ
lầm này buộc những người nghiên cứu sử phải nhận trách nhiệm. Trách nhiệm này
là trách nhiệm đối với học thuật. Vì rõ ràng là không thể lấy lý do bị ràng
buộc bởi hệ tư tưởng để bào chữa tất cả những khuyết điểm ấy, bởi trong đó rất nhiều
vấn đề thuần khoa học. Chừng nào mỗi người tâm huyết cùng nỗ lực chung tay khắc
phục khiếm khuyết của quá khứ, thì nền sử học mới có thể lấy lại thăng bằng,
chừng nào người nghiên cứu sử - bất kể công hay tư- ngoài sự miệt mài dốc sức
còn nghĩ thêm một điều lấy cạnh tranh học thuật với bên ngoài làm thú vui, thì lúc
ấy học thuật sử học mới có đà phấn phát.
Theo
kịp mặt bằng học thuật trong khu vực và thế giới có lẽ là mục tiêu không ngoài lý tưởng và ý
nguyện của bậc tiền bối mà giải thưởng này vinh dự mang tên. Nên tôi nghĩ rằng,
giải thưởng này đối với riêng tôi và học giới nói chung, ngoài sự biểu hiện mối
cảm thông và sẻ chia trong tinh thần trách nhiệm của một bộ phận xã hội, nó còn
là động lực thúc đẩy mỗi người đã chọn nghề nghiên cứu phải dốc tâm tận lực,
nương theo khoa học để gặt hái tri thức cho mình và cho cộng đồng, để mỗi công
trình được viết ra càng về sau càng có giá trị học thuật cao hơn và càng có tầm
ảnh hưởng sâu rộng hơn.
Xin cảm ơn quý vị đã lắng nghe.
Phạm Hoàng Quân
Giải
thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh lần thứ VIII, năm 2015 :
- Giải Nghiên cứu cho Nhà nghiên
cứu Phạm Hoàng Quân vì những công trình nghiên cứu xuất sắc về Biển Đông
- Giải Vì Sự nghiệp Văn hóa - Giáo dục
cho Nhà giáo Phạm Toàn và Nhóm Cánh Buồm vì những hoạt động sáng tạo góp phần canh
tân giáo dục và
Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo vì những đóng góp đặc sắc trong việc sưu tầm, sáng tạo và truyền bá âm nhạc truyền thống Nam bộ
Nhạc sư Nguyễn Vĩnh Bảo vì những đóng góp đặc sắc trong việc sưu tầm, sáng tạo và truyền bá âm nhạc truyền thống Nam bộ
- Giải Dịch thuật cho Dịch giả
Nguyễn Nghị vì những thành công trong việc chuyển ngữ nhiều tác phẩm
kinh điển
- Giải Việt Nam học cho Giáo sư
Keith Weller Taylor vì những thành tựu đã đạt được trong nghiên cứu và truyền
bá lịch sử - văn hoá Việt Nam
Lễ trao giải đã được tổ chức tại khách sạn
Caravelle, TP HCM ngày 24.3.2015 dưới sự chủ toạ của bà Nguyễn Thị Bình. Nhà
văn Nguyên Ngọc trong diễn từ bế mạc (xin xem tại
đây) đã nhắc lại những thành tựu của những người được giải, và thông
báo một hoạt động thường niên quan trọng mới của Quỹ Văn hoá Phan Châu
Trinh: Tôn vinh những Danh nhân văn
hóa Việt Nam thời hiện đại. Ba danh nhân văn hoá đầu tiên được tôn
vinh là các vị: Trương Vĩnh Kỹ, Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh.
`
__._,_.___
No comments:
Post a Comment
Thanks