Nghề
làm Quan trong thiên đường XHCN
Cách đây vài tuần, vài phóng viên hỏi tôi về
việc ông David Dương, CEO của một công ty thu nhặt rác trúng gói thầu 2.7 tỷ đô
la của thành phố Oakland, California. Tôi không biết gì về ông David Dương và
về ngành quản lý rác nên từ chối trả lời.
Theo chủ quan, bất cứ một công ty Việt kiều nào
sống được trong môi trường cạnh tranh của Mỹ đều có sự kính nể của tôi. Doanh
nghiệp CWS của ông David Dương thành công quá hay đẹp thì sự thán phục của tôi
là đương nhiên và tuyệt đối.
Tuy nhiên, tuần rồi khi ghé Saigon ,
tôi được một người bạn học cũ mời xuống vùng đồng bằng Cửu Long dã ngoại và thư
giãn trên sông nước Tiền Giang. Một đứa cháu của ông đang làm Bí Thư một quận
nhỏ là “chủ xị” (host) và theo phong tục, chuyện “nhậu” suốt ngày là một truyền
thống của cả dân tộc Việt, chứ không riêng gì vùng này. Tôi chỉ hơi ngạc nhiên
là trong ngày thứ sáu, cả bộ quản lý hành chánh của quận đều say xỉn thế này
thì ai lo phục vụ các “ông bà chủ của đất nước”. Ồ, chuyện nhỏ mà bác. Ngày nào
không nhậu thì đời mất đi mất phần. Nghe tụi nhỏ hát nè…em ơi, có bao nhiêu
năm….
Rồi họ nhắc đến ông David Dương và con số 2 tỷ 7
khế ước. Tôi giải thích. Hợp đồng là cho 20 năm đồng nghĩa với 135 triệu đô mỗi
năm. Để phục vụ nhu cầu rác cho số dân 400 ngàn người của Oakland, công ty CWS
phải đầu tư vào hơn 100 xe rác mới, 250 nhân viên…và nhiều cơ sở phụ thuộc
khác, có thể lên đến cả trăm triệu đô. Ai đã từng làm dịch vụ chăm sóc khách
hàng ở Mỹ đều hiểu cái khó tính và thích kiện thưa của dân Mỹ. Tóm lại, để thu
về 135 triệu đô mỗi năm, ông Dương sẽ bạc tóc rất nhanh vì như luật Murphy,” if
anything could go wrong, it will…”.
Rồi nói đến chuyện tiền bạc. Ngoài việc chạy
quanh các ngân hàng để lấy tài trợ cho dự án, ông Dương còn phải trách nhiệm
hàng ngày cho hệ thống điều hành, lương và phúc lợi cho hơn vài trăm nhân viên
(rất nhiêu khê với lao động Mỹ) và ngàn thứ việc ly ty khác. Tất cả đều cần
tiền ứng trước. Bù lại, nếu mọi chuyện trôi chảy êm thắm (cần hiệu năng tối đa
cộng vài phép lạ) và không bị một sự cố hay tai nạn gì (Murphy’s law), cổ đông
của CWS có thể kiếm khoảng 4 triệu đô lợi nhuận mỗi năm (tôi dùng con số tốt nhất
từ các công ty cho ngành nghề này là 3% theo S&P).
Nếu ông Dương làm chủ 50% tổng cổ phiếu thì thu
nhập hàng năm từ khế ước này là 2 triệu đô. Sau khi trừ thuế, ông có thể đem về
nhà hơn 1.5 triệu đô. Đây là con số đáng trân trọng vì thu nhập trung bình của
dân Mỹ chỉ hơn 50 ngàn đô. Đây là công lao xứng đáng vì ông Dương đã phải vất
vả xây dựng doanh nghiệp mình suốt 20 năm qua trước nhiều thử thách và nghịch
cảnh.
Trên đường về lại Saigon hôm
đó, người bạn cười với những chi tiết này. Ông nói thằng cháu bí thư của ông
cũng có thu nhập khoảng đó mỗi năm, mà không “tóc bạc” như ông Dương. Ngoài
việc nhậu với thủ hạ và đối tác “làm ăn” mỗi ngày, cháu ông chỉ cần có mặt với
đầy đủ “phong bì’ trong các tiệc cưới, đám ma, đám giỗ, tiệc sinh nhật, tiệc
thượng thọ …của gia đình các “xếp”. Nỗi lo duy nhất của anh ta là gan thận
xuống cấp, máu nhiễm mỡ, đái đường…vì ăn nhậu.
Ông bạn làm tôi thêm “guilty” vì những lời
khuyên các bạn trẻ Việt về việc khởi nghiệp và tìm cho mình một con đường độc lập.
Đứa con ông bạn đi trên xe bình luận,” chú rất có lý, nhưng nghĩ cho cùng, gia
nhập đảng Cộng Sản để làm quan…vẫn là một lựa chọn khôn ngoan hơn. Chú cứ đợi,
trong 20 năm, cháu sẽ kiếm tiền gấp trăm lần ông David Dương và bảo đảm là sẽ
không có sợi tóc bạc nào”.
Giá trị kinh tế của quan chức…
Ai đã học MBA chắc nhớ câu chuyện khôi hài này.
Một ông vào tiệm nuôi thú hỏi mua một con vẹt biết nói làm quà cho vợ (chắc ông
nghĩ có nó thì vợ mình sẽ im bớt chăng? đàn ông lúc nào cũng ngu?). Cô bán hàng
nói giá 1 ngàn đô cho con này. “Ồ, sao đắt thế” “Nó biết hát nữa cơ” Cô ra dấu
và con vẹt ca ngay bài “năm anh em trên 1 chiếc xe tăng”. Ông khách khoái lắm,
nhưng hỏi thêm “Còn con này?” “Nó đến 2 ngàn đô, vì ngoài hát, nó còn biết đi
diễu hành, nhẩy múa và thuộc lòng 20 bài diễn văn quan trọng của XHCN” Ông
khách chỉ vào con thứ ba. Cô bán hàng,” Bác trả nổi không? 4 ngàn đô đấy.” “Nó
biết làm gì?” “ Không biết làm gì cả. Nhưng 2 con kia gọi nó là – Đồng chí lãnh
đạo -”.
Đóng góp của nghề làm quan
Sau bài viết về máu làm quan của thế hệ 9X, tôi
nhận khá nhiều phản hồi. Một bạn đọc ấm ức là nghề làm quan cũng là một đóng
góp cao quý cho xã hội và nhiều ông quan cũng rất tốt và liêm chính. Ông bạn
này hiểu lầm tôi rồi. Chăc chắn không có nghề nào xấu và tôi đã từng gặp nhiều
người quân tử hành nghề đạo chích (và ngược lại). Vì đây là góc nhìn về kinh
tế, nên tôi xin được bỏ qua chuyện đạo đức và chánh trị, mà chỉ xin phân tích
khía cạnh giá trị đóng góp thực sự của các quan chức trong quy trình sản xuất
hàng hóa và dịch vụ của một quốc gia. Đây mới thực sự là tài sản và thu nhập
chính yếu làm “dân giàu nước mạnh”; không phải là các số liệu thống kê mơ hồ
như GDP, CPI hay “chỉ số hạnh phúc”.
Trước hết, ở các nước theo kinh tế thị trường,
phần lớn công chức được coi như trọng tài. Nhiệm vụ của họ là đặt ra luật lệ
của sân chơi và theo dõi giám sát không cho cầu thủ nào phạm luật. Vì vậy,
trong 22 vận động viên của trận bóng đá, chúng ta có 3 trọng tài. Trong vận
hành nền kinh tế quốc gia, công chức Mỹ không được phép làm gì liên quan đến
việc kinh doanh, vì mọi lạm dụng quyền lực sẽ gây bất công trên thị trường. Tóm
lại, sự đóng góp của lãnh vực công trong quy trình sản xuất hay cung cấp dịch
vụ gần như không có. Tuy nhiên, mọi tiêu xài của chánh phủ qua tiền thuế
hay nợ công đều được tính vào GDP tạo cảm giác là chánh phủ cũng góp phần tạo
dựng tài sản quốc gia.
Đây là một huyền thoại.
Ở các nước có những “định hướng” lạ lùng khác,
đôi khi trọng tài lại nhiều hơn cầu thủ, gây rối rắm cho cuộc chơi. Câu nói
“vừa đá bóng vừa thổi còi” là một hiện tượng dễ thương ở các xứ này. Vì có
quyền lực, nên luật lệ sân chơi cũng thiên về các “trọng tài-cầu thủ” này, còn
gọi là các nhóm lợi ích. Họ độc chiếm các vị trí cốt lõi và dĩ nhiên, luôn luôn
thắng giải đấu, dù có chơi dở hay ngay cả khi không thèm chơi.
Nghề làm quan đang ở chu kỳ thịnh vượng
Trên thế giới, nghề làm quan là một nghề có tốc độ
tăng trưởng tốt. Ngay cả nuớc Mỹ, một nước mà người dân thường khinh rẻ chính
trị gia và quan chức, nghề này cũng đã phát triển mạnh mẽ. Khi tôi qua Mỹ học
vào 1963, các chánh phủ liên bang, tiểu bang, làng xã…tiêu xài khoảng 18% của
GDP. Hiện nay, con số đã gia tốc đến 40 phần trăm, tổng cộng 5 ngàn 800 tỷ đô
la mỗi năm. Số công chức ngày xưa tổng cộng khoảng 8 triệu người nay đã lên đến
22 triệu. Trong khi cả nước Mỹ suy thoái kinh tế vì giá bất động sản vỡ tung,
nhà cửa các quận ngoại ô quanh thủ đô Washington DC lại tăng giá chóng mặt vì
số lượng quan chức dưới triều đình Obama gia tăng ngùn ngụt. Hiện tượng này
không chỉ giới hạn ở Washington DC Paris , Moscow , Beijing , Tokyo
Trong khi đó, theo thống kê chính thức, Việt Nam Singapore
Các con số trên không bao gồm số công chức trong
hàng ngũ nhân viên của doanh nghiệp nhà nước (DNNN). Theo một thống kê không
chi tiết lắm của các chuyên gia chánh phủ, DNNN sử dụng 52% vốn của quốc gia,
nhưng chỉ đóng góp 24% GDP. Nói kiểu nhà quê là năng suất họ bằng khoảng 50%
nhân viên làm ở lĩnh vực tư, hay 2 người làm việc của 1 người, hay 1 người ăn
lương lậu gấp đôi một người cùng làm một công việc.
Sản xuất cần lãnh đạo?
Do đó, nếu gộp chung mọi con số với nhau thì ở
Việt Nam có 21 triệu nhân công và doanh nhân phải làm việc để đóng thuế và lãnh
nợ cho 3 triệu quan chức ngồi “lãnh đạo”. Dĩ nhiên là chúng ta cần lãnh đạo để
đất nước được thăng hoa và ổn định; nhưng theo kinh nghiệm của mấy ngàn
năm lịch sử, càng nhiều lãnh đạo thì người dân càng nghèo. Một đứa trẻ lên
3 cũng hiểu rằng cả gia đình chỉ “sản xuất” được 5 bát cơm, mà tới 10 miệng ăn
thì có đứa phải đói. Gặp cha mẹ tham lam, ăn luôn phần con cháu thì các em chỉ
từ bị thương đến chết yểu.
Đức Phật nói “tham, sân, si” là cội rễ của mọi
đau khổ của thế nhân. Tôi nghĩ căn tính “làm quan” là một tổng hợp của các
cội rễ này, do đó, là một bệnh tâm thần khá nặng của con người. Sự say mê
danh vọng, hào quang, thành tích, sĩ diện, làm cha mẹ dân, để tiếng cho lịch
sử, làm thánh sống (hay chết), ăn trên ngồi trước…đã gây nên bao đại họa cho
bao triệu sinh linh trong quá khứ qua những bài học mà lịch sử không thể che
dấu.
Thậm chí, cả trăm ngàn người dân của thành Troy và
của quân Hy Lạp đã hy sinh về nước Chúa sớm vì chàng hoàng tử Trojan mê say bà
vợ của vị vua láng giềng. Sau khi cả hai đã chạy theo tiếng sét ái tình, vị vua
“vĩ đại” mất sĩ diện nên đem hơn 120 ngàn quân trên 1,100 chiến thuyền để tiêu
diệt Troy.
Cho nên khi tôi nghe ngài Tập Cận Bình qua đây
để lập Viện Khổng Tử đề xướng lại chủ nghĩa “quân, sư, phụ” (ủa, chuyện XHCN
của Trung Quốc đi đến đâu rồi?) tôi nghe khiếp vía cho dân Tàu và các nô lệ. Dĩ
nhiên, đạo Khổng phức tạp nhiều, nhưng ông Tập và các lãnh tụ chỉ muốn thần dân
nhớ một điều: vua bảo dân chết thì dân phải chết để báo trung. Các phim TV
của Tàu chiếu đi chiếu lại đề tài này. Một đệ tử của Tàu, cố lãnh tụ Kim Jong
Il đã từng dọa đánh Hàn Quốc vì bọn này dám cứu sống một bà diễn viên mà ngài Kim
mê say và sai thuộc hạ bắt cóc đem về Bắc Triều Tiên. Không biết cậu bé 28 tuổi
con của ngài Kim hiện mê say món gì?
Một con ong nuôi 20 con ruồi
Nói chung, giá trị kinh tế của quan chức thì
không nhiều; nhưng ảnh hưởng của nó trên phương diện xã hội thì vô cùng to lớn.
Trong 3 thập niên vừa qua, không hiểu sao dân số
ong tại Bắc Mỹ bị giảm hơn phân nửa, gây thiệt hại nặng cho kỹ nghệ mật ong và
môi trường sinh thái của hoa trái. Dr. John Hafernik tình cờ tìm ra nguyên nhân
là một loại ruồi ký sinh trùng xâm nhập và đẻ trứng vào cổ các con ong. Một con
ruồi li ti có thể sinh ra khoảng vài chục con và dùng thân thể ong làm thực
phẩm để sinh sống, ngay cả khi con ong đã chết. Ruồi cũng chết theo nhưng chỉ
sau khi phân hủy hoàn toàn thân xác ong.
Tôi nghĩ đến các xã hội với những thành phần ký
sinh trùng đang bám chặt như bầy đĩa đói. Có hơi chua xót là những người tạo
dựng tài sản thực sự cho quốc gia lại chết trước những kẻ ăn không ngồi rồi.
Alan Phan
No comments:
Post a Comment
Thanks