Mấy
lời nhắn gửi thế hệ trẻ
Nguyễn Trung
Học giả Nguyễn Trung biết
tin BVN sắp cho ra mắt bạn đọc mục “Chấn hưng dân trí” dưới một tên
gọi mới chưa kịp định hình, có gửi đến chúng tôi bài viết sau đây, là bản gốc
bài ông trả lời báo Sinh viên Việt
Nam, do Lê Ngọc Sơn – Phương Loan thực hiện và đã công bố ngày 26-12-08,
nhưng “bị biên tập” nhiều chỗ.
Soi chiếu với tình hình
hôm nay thì bài viết vẫn còn mang không ít giá trị nóng hổi, mặc dầu cũng có
người thắc mắc rất hữu lý: việc ông Trung đề xuất Đoàn TNCS HCM không nên bằng
lòng với chức năng làm “cánh tay phải của ĐCS” mà nên mơ ước “làm bộ não của
Đảng” liệu có ý nghĩa thiết thực gì không.
Xin thưa: nếu ta hiểu học giả Nguyễn
Trung như một người đi từ “Thời cơ vàng” của những năm 2006 đến “Hiểm họa đen
và bản kết toán 40 năm phi lý” ở thời điểm 2014 này thì giải quyết những thắc mắc
như trên có lẽ cũng không khó.
Cách nhìn thời cơ
đã thay đổi nên những gì là giá trị trong tầm nhìn của tác giả cũng
không thể còn nguyên. Dầu vậy, tấm lòng người viết đối với đất nước và với thanh
niên là thế hệ nòng cốt quyết liệt phủ định những cái già cỗi và mang
lại một sức sống hoàn toàn mới cho đất nước thì không bao giờ thay đổi.
Bauxite Việt Nam
1. Ông từng nhấn mạnh
những đòi hỏi cấp bách của đổi mới, cải cách đối với Việt Nam sau 22 năm đổi
mới. Với riêng giới trẻ, đòi hỏi này đặt ra như thế nào, thưa ông?
Nếu được phép nói thẳng
thắn suy nghĩ của tôi về chính thế hệ mình, xin thưa: Trong sự chuẩn bị cho thế
hệ trẻ hôm nay trước thách thức mới của đất nước, thế hệ đi trước – trong đó có
tôi – đã phạm nhiều lỗi lầm, làm cho thế hệ trẻ ngày nay của đất nước ta bị
chậm trễ. Cá nhân tôi thực sự ăn năn về điều này.
Tôi cho rằng thế hệ
chúng tôi đã phạm không ít lỗi; do nhiệt tình cách mạng, do sự bất cập…, và
nhiều người trong thế hệ chúng tôi đang ngày càng phạm nhiều lỗi do tha hóa
nữa. Mọi yếu kém của chúng tôi để lại nhiều hệ quả cho các thế hệ hôm nay và
mai sau. Mong giới trẻ hôm nay hãy dám và quyết nhận thức đất nước này là của
các em và tự quyết định tất cả từ nhận thức này!
Các em hãy nhìn vào
khoảng cách tụt hậu kinh hoàng so với thế giới bên ngoài mà đất nước đang phải
đối mặt ở thế kỷ 21. Đã hơn 3 thập kỷ trôi qua, làm ăn cực nhọc là thế, thành
tựu không thể nói là nhỏ, thế mà khoảng cách phát triển của ta so với thế giới
sao vẫn xa vời! Không định thần nhìn nhận lại tất cả, không khéo chúng ta sẽ
ngày càng đi sâu vào con đường đi làm thuê, đất nước có nguy cơ trở thành đất
nước cho thuê với triển vọng là bãi thải công nghiệp của các quốc gia khác!
Giữa lúc thế giới đang bước vào thời kỳ kinh tế tri thức!
2. Con đường trở thành
người đi làm thuê và đất nước cho thuê? Đề nghị ông nói rõ nỗi lo này của ông.
- Vâng. Lao động cơ bắp,
bán tài nguyên, cho thuê địa điểm sản xuất và bán môi trường vẫn là các yếu tố
tăng trưởng chủ yếu trong nền kinh tế nước ta. Đầu tư trực tiếp của nước ngoài
(FDI) ta thu hút được trong 20 năm qua rất nhiều, song một bộ phận khá lớn cũng
là để sử dụng những yếu tố vừa kể trên. Nền kinh tế nhiều năm liền có tốc độ
tăng trưởng cao, nhưng trình độ phát triển mọi mặt còn rất thấp. Tình hình này
trong một thời đoạn nhất định là cần thiết, song sau 22 năm mà ngày nay còn kiên
trì xu thế tăng trưởng và phát triển như vậy là nguy hiểm. Đã đến lúc phải
chuyển mạnh sang một phương hướng phát triển khác: Ngày càng nhiều sản phẩm có
hàm lượng công nghệ cao hơn, ngày càng nhiều sản phẩm của thương hiệu Việt Nam
với giá trị gia tăng ngày càng cao, nhất là ngày càng nhiều sản phẩm của trí
tuệ Việt Nam.
Trên hết cả là phải sớm
thoát khỏi tư duy của kẻ làm thuê, phải luôn cảnh giác với nguy cơ biến đất
nước mình thành đất nước cho thuê – với nghĩa là một đất nước thiếu sự phát
triển năng động tự nó từ bên trong!
- Nói như thế, ông không
sợ mang tiếng là xúi giục thế hệ trẻ chúng tôi vong ân bội nghĩa và làm loạn?
- Không !
Xong hoặc chưa xong, thế
hệ chúng tôi đã làm công việc của mình, đã và đang trở thành quá khứ. Không có
lý do gì cho phép thế hệ này tự phong cho mình là khuôn vàng thước ngọc cho thế
hệ tiếp theo. Tự phong như vậy không khác gì là xây dựng con đường cho đất nước
đi lên, song chính bản thân mình lại ngồi chễm chệ án ngữ trên đoạn đường thế
hệ mình vừa mới xây xong.
Tự phong như thế, thì
đời đời kiếp kiếp nước ta sẽ sống trung thành trong cái quán tính lịch sử của
sự tụt hậu, mà đúng ra là phải khắc phục nó bằng được. Năm Mậu Ngọ (1858 – Pháp
đánh Đà Nẵng và mở đầu thời kỳ thuộc địa ở nước ta!) cái quán tính lịch sử cay
đắng ấy đã mở đầu một chu kỳ mới của nó mà đến hôm nay dân tộc ta vẫn chưa trả
giá xong. 150 năm đã trôi qua, nhưng bài học này còn nguyên vẹn. Đó là 80
năm nô lệ, 40 năm với 5 cuộc chiến tranh lớn – trong đó 3 thế hệ liên tiếp gánh
chịu những hy sinh khốc liệt, 30 năm xây dựng trong hòa bình với biết bao nhiêu
lận đận, và hôm nay vẫn là một nước nghèo.
Xin giới trẻ hãy ý thức
điều này: Làm gì thì cũng phải tự giải phóng mình ra khỏi cái bóng của chúng
tôi trước đã!
Xin hãy nhìn lại, cho
đến đầu thế kỷ 19, Việt Nam đâu có thua kém gì Nhật, Hàn Quốc, Thái Lan… Thế
nhưng hôm nay?
Xin cũng đừng nói là các
thế hệ Việt Nam trước Mậu Ngọ (1858) yêu nước không bằng các thế hệ Việt Nam từ
Cách mạng tháng Tám.
Trong mối tương quan với
đương thời, các thế hệ Việt Nam trước Mậu Ngọ cũng không kém sáng suốt so với
các thế hệ Việt Nam hôm nay đâu.
Cho nên, kẻ thù đích
thực làm cho nước ta rơi vào tay thực dân Pháp hồi ấy là đất nước ta tụt hậu
hẳn một giai đoạn phát triển so với thế giới bên ngoài. Kẻ thù tụt hậu ấy hôm
nay vẫn chưa bị dân tộc ta giải giáp.
Nhận thức trách nhiệm
của mình đối với đất nước trước thời đại ngày nay, không thể không nhận diện
tường tận kẻ thù này.
3. Giới trẻ Việt Nam cần
xác định cho mình vị trí nào? Trách nhiệm của giới trẻ với một đất nước ở tuổi
trưởng thành là gì?
- Vị trí nào ư ? Vị
trí làm chủ cuộc đời mình và để từ đó có bản lĩnh làm chủ đất nước. Phải chiếm
lĩnh vị trí này, chứ không phải chỉ có xác định! Điều này chẳng
có gì mới, được nhắc đi nhắc lại đến mòn cả chữ. Bây giờ phải hành động.
Nền kinh tế đất nước
đang ở tuổi hai mươi, nên được hiểu đó là đất nước đang tràn đầy đòi hỏi sức
phát triển trong “cái áo chật”, mọi thế hệ già trẻ chúng ta hiện nay đứng trước
nhiệm vụ phải mang lại cho nền kinh tế sức sống năng động, bền vững, trong cái
“áo mới” . Ai phải làm nhiệm vụ của người nấy! Song cá nhân tôi gửi gắm trông
mong rất nhiều vào các bạn trẻ.
Bàn về trách nhiệm của
giới trẻ:
Tôi nghĩ trong tình hình
“cái áo chật” như thế của đất nước, trong tình hình kinh tế đất nước khát bỏng
động lực phát triển, xin cho tôi nói thẳng thắn một cách lỗ mãng: Giới
trẻ nước ta cũng không nên và không được phép trẻ con quá lâu nữa – cũng có
nghĩa là không được chậm lớn quá lâu!
Trẻ con quá lâu hay chậm
lớn, trước hết ở chỗ khó mà nói rằng khi chúng ta bước vào tuổi 18 hay tròn 18
tuổi, dù là còn học tiếp hay bước vào đời, là chúng ta đã ý thức được đầy đủ:
Từ nay ta phải tự đứng trên đôi chân của ta! Từ nay mọi việc của ta, liên quan
đến đời sống của ta, do ta quyết định và tự chịu trách nhiệm!.. Từ
nay ta là công dân thành niên ngang hàng với mọi công dân trong cả nước về
trách nhiệm và nghĩa vụ đối với đất nước!
Dù là bạn còn cha mẹ
phải tiếp tục nuôi ăn học, dù là bạn còn phải sống nhờ vào nguồn trợ cấp nào đó
cho việc học hành của mình… Tất cả sự phụ thuộc như thế và tương tự như thế
không hề miễn giảm mảy may trách nhiệm và nghĩa vụ của bạn với tư cách là người
thành niên, người lớn.
Bước vào tuổi 18, kể
cả ngồi trên ghế nhà trường, tuổi trẻ chúng ta không còn được phép để cho ai
muốn nhồi vào đầu mình cái gì cũng được. Chẳng có đáp án nào có sẵn các bạn
phải tuân theo của sự nhồi nhét cả! Các bạn có quyền nhận hay từ chối, trên cơ
sở phán định của chính mình.
Một biểu hiện nữa của
bệnh “trẻ con quá lâu” hay “chậm lớn” là còn ít dám mơ ước táo bạo, trong khi
đó thường hay nặng về những cái xin tạm gọi là “mơ ước tầm thường”.
Trước khi bàn sâu thêm
chuyện này, hãy ngó ra bên ngoài một chút. Theo tôi Bill Gates và Barack Obama
là hai ví dụ điển hình của những ước mơ táo bạo. Hai người này đã chọn được ước
mơ đúng – cho chính bản thân họ và cho nước Mỹ. Họ có nghị lực, trí tuệ, cách
thực hiện đúng trong môi trường tự do cho những ước mơ như thế. Và họ đã thành
công cho đến giờ phút này.
Ở nước ta không hiếm sự
thành công của những ước mơ táo bạo – có thể chưa được nổi bật hoặc chưa ở tầm
vóc như hai ví dụ trên. Các ví dụ thành công ở nước ta có thể còn là ít hay quá
ít – phần rất quan trọng là do những hạn chế của trình độ phát triển và thể chế
nước ta đang có.
Thế nhưng chờ đợi có được trình độ phát triển và thể chế như
mong muốn rồi mới dám mơ ước thì không đáng gọi là mơ ước nữa. Và chính đây là điều
đáng nói: Chẳng dám mơ ước thì chẳng bao giờ làm được gì!
Đúng, bất chấp mọi hạn
chế chúng ta phải đối mặt trong cuộc sống, chúng ta ngày nay đang có một điều
kiện mới mà trước đây chúng ta chưa có nhiều hoặc rất khó tiếp cận: đó là thông
tin. Thông tin ngày nay đã đưa tầm mắt của chúng ra cả thế giới và đến mọi lĩnh
vực của cuộc sống. Tôi ước ao tuổi trẻ chúng ta với tầm nhìn mới này sẽ chọn
được ước mơ táo bạo, dám sống vì ước mơ táo bạo, ý chí lập thân, lập nghiệp
bằng ước mơ táo bạo.
Vậy nói thật đơn giản:
Trách nhiệm của giới trẻ với đất nước đang ở tuổi trưởng thành là các bạn phải
sớm trở thành người lớn.
4. Chính kiến tự mình
phấn đấu xác lập nên? Thế còn các chương trình, giáo án, đáp án, giáo lý… đã
trở thành những phần cứng phải có được mang tới từ nhà trường? Ngộ cái chính
kiến mà tuổi trẻ chúng tôi tự phấn đấu xác lập nên không giống cái chúng tôi
được học thì sao?
- Nếu có sự khác nhau
thì cũng nên coi đó là chuyện bình thường và tự mỗi bạn nên tiếp tục tìm ra lý
lẽ giải quyết sự khác nhau này. Tôi nghĩ, ngay cả những điều tốt đẹp nhất nhà
trường có thể đem lại cho bạn, bạn cũng phải tìm cách hấp thụ được thành dinh
dưỡng nuôi sự hiểu biết và ý chí của bạn, biến nó thành nghị lực của riêng bạn.
Không có sự hấp thụ này, việc học sẽ giống như con vẹt học nói thôi – nó có thể
phát âm rất chuẩn và làu làu cả câu, cả bài.., nhưng vẫn là cái nói của một con
vẹt. Tôi hình dung được tự phấn đấu xác lập nên như vậy khó và đòi hỏi nhiều
trí tuệ lắm, thậm chí có khi phải trả giá nguy hiểm nữa.
Song
trong quá trình hấp thụ này các bạn có quyền nghi ngờ, có quyền sai, và thậm
chí có quyền thất bại nữa, miễn là bạn phải tự ý thức được tất cả và tự chịu
trách nhiệm tất cả, quyết tâm đi tiếp tới bằng được cái đúng.
Chỉ có như vậy, cái tốt
đẹp nhà trường mang đến cho bạn mới thành là của bạn. Chỉ có như vậy, bạn mới
đề kháng được mọi cái không tốt đẹp bất kỳ đến từ đâu. Vì đứng trên đời này,
bạn cần như nhau cả nghị lực và sức đề kháng.
Tôi nghĩ, một con người
dám nghi ngờ, dám sai, dám thất bại để tìm đường đến thành công, tôi nghĩ đấy
là một con người đẹp và sớm muộn sẽ thành đạt.
Một xã hội biết tôn
trọng sự nghi ngờ, tôn trọng cái dám sai, cái dám thất bại với tình thần như
thế, xã hội ấy sẽ ngày càng hiếm chỗ cho những thói đểu cáng và sự hèn mạt. Xã
hội ấy sẽ ngày càng hấp dẫn chúng ta và đáng sống.
5. Những đòi hỏi đó có
quá sức với người trẻ Việt nam hiện nay?
- Tôi không thấy có sự
“quá sức” như thế trong cuộc sống hàng ngày, mà chỉ thấy nhiều hơn sự lãng phí
sức trẻ, lãng phí đến rơi nước mắt, xẩy ra từ hai phía: (1) Cuộc sống xã hội
gây ra sự lãng phí này; và (2) tự các bạn lãng phí sức mình.
Chưa nói đến biết bao
nhiêu cái bất hợp lý và yếu kém khác trong đời sống xã hội, riêng nền giáo dục
còn nhiều mặt thiếu sót như chúng ta đang có là một ví dụ trực tiếp nhất, dễ
thấy nhất về sự lãng phí này gây ra cho giới trẻ, sự lãng phí những thứ không
mua được, không có cách gì lấy lại được: con người, thời gian và cơ hội.
Còn sự lãng phí tự mình
– nghĩa là chính các bạn gây ra cho mình: Chắc chắn các bạn sẽ tự đánh giá
được. Tôi chỉ muốn lưu ý các bạn về 2 nguyên nhân đáng sợ nhất: (1) lãng phí vì
sự hiểu biết của mình còn thấp, (2) lãng phí vì mình thỏa hiệp với yếu kém của
bản thân và của ngoài xã hội.
6. Người trẻ cần phải
chuẩn bị những gì để tiếp nhận gánh vác những đòi hỏi của thời cuộc?
- Tôi không có lý thuyết
nào để trả lời các bạn cả. Mỗi chúng ta dù khác nhau thế nào, đều nhận được sự
nuôi dưỡng của cha mẹ, nhà trường và cuộc sống. Đó là chuẩn bị được trao tặng
để chúng ta bước vào đời. Cần trân trọng và tận dụng sự chuẩn bị được trao tặng
này. Song thế nào đi nữa, cũng không thể thiếu được sự chuẩn bị của chính mình
– chắt lọc từ sự chuẩn bị được trao tặng, từ mơ ước, từ cả những thất bại và sự
trả giá… – tất cả với ý thức ta là chủ cuộc đời ta và ý chí trở thành người chủ
xứng đáng của đất nước ta.
Sống biết yêu trọng danh
dự và yêu đất nước quê hương mình – nguồn lực tinh thần này sẽ thúc đẩy, sẽ
hướng dẫn sự chuẩn bị của mỗi chúng ta để tiếp nhận, để gánh vác trách nhiệm
của mình mà thời cuộc đòi hỏi. Thậm chí tôi còn muốn nói: Yêu như thế là kim
chỉ nam luôn luôn đúng.
7. Đối với cá nhân con
người, theo ông ước mơ gì là cao đẹp nhất?
- Câu hỏi này xưa ngàn
đời, và khó ngàn đời! Câu trả lời đã có từ ngàn đời và ngàn đời nay vẫn xa vời:
Tự do! Con người tự do!
Tạo hóa một tay ban cho
con người bản tính tình yêu tự do, tay kia lại thiết lập ra trong cuộc sống cái
gọi là “tính tất yếu”. Từ đó trong cuộc sống tự nó hình thành ra cái tự do thực
sự chỉ có thể là cái đạt được trong phạm vi hiểu được – với nghĩa là làm chủ
được – cái tất yếu. Vì thế, càng sống trên đời này, tôi càng thấm
thía tự do chỉ có thể giành lấy, trên cơ sở làm chủ cái tất yếu; làm chủ cái
tất yếu đến đâu, sẽ có được tự do đến đấy. Đừng oán trách tạo hóa
keo kiệt, tôi dần dần cũng ngộ ra như thế.
8. Thế hệ đi trước có
thể làm gì để hỗ trợ họ?
- Tôi thực lòng không
thích trả lời câu hỏi này. Sao lại cứ phải nói đến hỗ trợ? Nhưng nếu vẫn phải
trả lời, thì việc đáng làm nhất trong nhiều việc người lớn phải làm để hỗ trợ
là đừng bao giờ nói dối thế thệ trẻ.
9. Liệu người trẻ đã
được trao cơ hội và đặt niềm tin đủ để họ làm những gì mà ông kỳ vọng?
- Tôi nghĩ là chưa đủ.
Cái tính “trưởng”, “gia trưởng”… của người lớn cho thấy sự thiếu tin tưởng vào
thế hệ trẻ. Ngoài ra còn biết bao nhiêu bệnh mãn tính khác của người lớn trong
cách cư xử với thế hệ trẻ, nhất là cái bệnh coi ta là chân lý, chân lý duy nhất
trên đời này. Nói gay gắt, đấy là cái tính thích thế hệ trẻ trở thành các robot
do người lớn lập trình!
10. Bản thân các nhà
lãnh đạo hiện nay đã đánh giá đúng và đủ về giới trẻ và đã tận dụng sức trẻ,
huy động họ trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước?
- Tôi nghĩ là chưa. Chỉ
riêng một việc lãnh đạo không kiên quyết dấy lên trong toàn xã hội một cuộc đấu
tranh quyết liệt với cách dạy học còn nặng về nhồi sọ, và chỉ muốn ĐTNCS Hồ Chí
Minh chỉ là cánh tay của Đảng đã nói lên điều này. Tại sao thanh niên thời đại
ngày nay không thể là những bộ não trẻ của Đảng? Tại sao thanh niên không thể
là người tạo ra trong Đảng bầu nhiệt huyết mới, trẻ trung?
Tại sao thế hệ chúng tôi
không đặt ra cho mình nhiệm vụ tạo dựng ra một môi trường thể chế ươm mầm và
làm nẩy nở những Bill Gates hay Obama của Việt Nam? Thế hệ chúng tôi làm chưa
xong thì thế hệ các bạn phải làm tiếp, các thế hệ sau làm tiếp nữa… Song trách
nhiệm “khởi công xây dựng” sự nghiệp này thuộc về chúng tôi, chúng tôi chẳng có
lý lẽ gì để trốn tránh được.
Song hình như công việc
“khởi công xây dựng” như thế còn chậm chạp lắm, mặc dù công cuộc đổi mới đã
được 22 năm và đã xác định được mục tiêu là dân giàu nước mạnh, xã hội công
bằng dân chủ văn minh! Đấy là điều tôi vô cùng băn khoăn.
Tôi tin: Thế hệ trẻ đứng
vào vị trí của mình, đất nước sẽ sớm được ngửng mặt cùng thiên hạ.
Nhân dịp năm mới 2009,
xin chúc các em một năm giầu nghị lực và niềm vui.
26-12-08
N.T.
Tác giả gửi cho BVN
__._,_.___
No comments:
Post a Comment
Thanks